ŁOWY NA ZIEMIACH OKRĘGU OSTROŁĘCKIEGO DO 1918 r.

Istnieją nieliczne ślady obecności łowców minionych epok na terenie okręgu ostrołęckiego. Rozległe, trudno dostępne puszcze, mokradła, brak soli i krzemienia nie sprzyjały osadnictwu, mimo że zwierzyny zapewne starczało do spokojnego przeżycia niewielkim grupom koczujących łowców.
Pierwszymi rozpoznanymi pramyśliwymi byli łowcy kultury świderskiej (około 11 tys. - 9,6 tys. lat p.n.e.), zwani łowcami reniferów, bowiem polowania na te tundro-we zwierzęta stanowiły ich główne zajęcie. Pozostawili oni po sobie na prawym brzegu Narwi w Ostrołęce - Wojciechowicach ślad w postaci grotu z krzemienia narzutowego bałtyckiego, typowego dla kultury świderskiej.(2) Oprócz reniferów obiektem polowań były m.in. łosie, żubry, konie, dziki, lisy, zające i lisy polarne. Podstawową broń stanowiły harpuny, łuki, kamienie, bolasy, tj. kamienie połączone rzemieniem. Do rzucania oszczepów używano miotaczy, stanowiących przedłużenie ręki i wzmacniających siłę wyrzutu. Polowano z zasiadki na przejściach zwierzyny, naganiano ją na ukrytych myśliwych, na błota, rowy i urwiska, gdzie była łatwym łupem. Łowcy reniferów mieszkali w sezonowych obozowiskach, bowiem zmuszeni byli przemieszczać się za zwierzyną. Z nieznanych nam przyczyn powędrowali oni za reniferami na północ, mimo że coraz cieplejszy klimat Mazowsza, pojawienie się bogatej fauny leśnej, stwarzał myśliwym sprzyjające warunki bytowania. Może rację ma Zdzisław Skrok, pisząc: Ich odejścia nie spowodował jedynie brak umiejętności przystosowania się do nowych warunków, (…) znali oni łuk, który w późniejszych tysiącleciach będzie podstawowym narzędziem łowców strefy leśnej, potrafili łowić także ryby, sądząc po znalezionych w obozowiskach harpunach. (…) Być może w świadomości każdego z nich tkwił wszczepiony z pokolenia na pokolenie i obwarowany groźbą klątwy nakaz podążania za stadami reniferów, które traktowali - podobnie jak czynią to dzisiejsi Eskimosi - ambiwalentnie: jako zwierzęta łowne i jako starszych braci. (…) Porzucenie reniferów na rzecz lepszych warunków bytu oznaczałoby zdradę najwyższą (…).(3)

1 Okręg ostrołęcki obejmuje powiaty: makowski, przasnyski, ostrołęcki, ostrowski i wyszkowski.
W skład okręgu do 2005 roku wchodziły także niektóre obwody łowieckie należące obecnie do okręgu warszawskiego, ciechanowskiego i olsztyńskiego.
2 Ewa Kawałkowa, Specyfika fizjografii w okolicach Ostrołęki na prawym brzegu Narwi i jej wpływ na kształtowanie się i długowieczność osadnictwa mezolitycznego, [w] Kurpiowszczyzna, Identyczność - Odmienność. Materiały z archeologicznej sesji popularno - naukowej. Ostrołęka, 2000, s. 17-24.
3 Z. Skrok, Na tropach archeologicznych tajemnic Mazowsza, Warszawa, 1980, s. 30 - 31.

Liściak łowców reniferów (grot do strzały), kultura świderska, ok. 11 - 9,6 tys. l.p.n.e. Ostrołęka. Ze zbiorów Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce(5)

Na Równinie Kurpiowskiej zinwentaryzowano kilkanaście stanowisk kultury świderskiej (4), m.in.: 3 stanowiska w Ostrołęce (Wojciechowice, „Czeczotka”, Łązek), w Kadzidle, Myszyńcu, Łęgu Starościńskim, Leśnej Górze, na których łowcy reniferów pozostawili głównie materiał krzemienny, w tym różnego kształtu grociki do zbrojenia ręcznej broni miotającej.
Od końca IX tysiąclecia p.n.e. zaczyna się mezolit (środkowa epoka kamienia). Otwarte tereny tundrowe porosły lasami brzozowo - sosnowymi, pojawiła się bujna roślinność dająca żer zwierzynie leśnej, bagiennej i wodnej: turom, żubrom, łosiom, jeleniom szlachetnym, dzikim koniom, niedźwiedziom, sarnom, dzikom, wydrom, bobrom i innym gatunkom. Stały areał bytowania zwierzyny pozwolił myśliwym - zbieraczom na dłuższy pobyt w jednym miejscu, co sprzyjało budowaniu trwalszych siedzib. Polowano też na ptactwo. Myśliwi ci mieli więcej czasu na wytwarzanie coraz to doskonalszej broni i akcesoriów myśliwskich. Kawałki krzemienia (grociki, zbrojniki) służyły do uzbrajania harpunów, strzał, elementów poroża i kości. Narzędzia krzemienne stawały się mniejsze i bardziej precyzyjne, bowiem do polowań tropicielskich na dziki i jelenie, żubry i zwierzęta drobne oraz ptactwo upowszechnił się łuk. Do wyrobu elementów broni i obróbki skór zaczęto używać rodzimego krzemienia narzutowego.
Łowcy osiedlali się w dolinie Narwi i w dolinach jej prawobrzeżnych dopływów, na wydmowych wyniesieniach, także w pobliżu bagiennych łąk. Świadczy o tym kilkadziesiąt stanowisk z materiałem krzemiennym znalezionym w pobliżu ujść rzek Omulwi, Rozogi i Szkwy(6).
Uległy zmianie techniki łowieckie. Zbiorowe łowy zastąpiły indywidualne tropienia, zasiadki na przesmykach i przy wodopojach. Pojawiły się doły, sidła, wnyki i inne pułapki. Myśliwy polujący dotąd w grupie stał się tropicielem.

4 Ewa Kawałkowa, Pradzieje Równiny Kurpiowskiej, Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe, 
Nakły, Jaszczułty 2003, mapa 2, s. 53.
5 Informacje i opisy eksponatów archeologicznych z Muzeum Kultury Kurpiowskiej uzyskano od Zbigniewa Miecznikowskiego.
6 Ewa Kawałkowa, Pradzieje..., s. 77.

W Stawinodze gm. Zatory(7) odkryto jedno z najstarszych obozowisk myśliwych mezolitycznych kultury tzw. komornickiej(8), a w nim wiele narzędzi krzemiennych służących m.in. do zbrojenia ówczesnej broni myśliwskiej i rybackiej, obróbki skór, poroża itp.
Na Równinie Kurpiowskiej narzędzia kultury komornickiej znaleziono m.in.
w Łasze gm. Turośl, w Witowym Moście gm. Baranowo.
W II połowie VII tys. p.n.e. na wydmach i tarasach nadrzecznych obozowiska swe zakładali myśliwi kultury janisławickiej, którym przyszło polować w ciepłym atlantyckim klimacie, w lasach z różnorodnym drzewostanem i bogatych w zwierzynę, jak nigdy później. Wg przypuszczeń archeologów łowcy „janisławiccy” żyli w niewielkich grupach rodzinnych, z których część zajmowała się głównie zdobywaniem mięsa i skór dla większych grup macierzystych.(9)
Ślady obozowania myśliwych tej kultury, zlokalizowano na Równinie Kurpiowskiej w kilkudziesięciu miejscach, m.in. w: Kadzidle (”Święte Miejsce”), Kolonii Dobrołęce, Kozłówkach, Księżym Lesie, Łęgu Starościńskim Leśnej Górze, Myszyńcu, Ostrołęce, Witowym (10) i in.
Od ok. połowy V tys. p.n.e. (neolit - epoka kamienia gładzonego) bardzo dobre warunki klimatyczne oraz doświadczenie napływowych grup ludności znad Dunaju spowodowały upowszechnienie się rolnictwa i hodowli. Myślistwo systematycznie, aż do czasów nam współczesnych, zaczyna tracić na znaczeniu, aczkolwiek poroża, skóry nadal są niezbędne do wymiany, produkcji ubrań, narzędzi, elementów broni, a także do wytwarzania przedmiotów kultu (siekierki, berła). Łowcy neolityczni polowali i łowili ryby metodami podobnymi do tych, którymi posługiwali się łowcy mezolityczni. Używali jednak krzemienia lepiej obrobionego, wygładzonego do wyrobu większego asortymentu broni i narzędzi: siekierki, groty oszczepów, grociki do strzał i harpunów, motyki, kilofy do wydobywania krzemienia, młotki do rozbi-jania kości, wkładki do sierpów.
Do ciekawych znalezisk neolitycznych, mogących mieć związek z myślistwem (rozbijanie kości zwierzyny), należy zaliczyć krzemienne siekierki znalezione m.in. w Czarni, Chorzelach, Trzciance gm. Brańszczyk i w Ostrowi Mazowieckiej.

7 Obwody łowieckie gminy Zatory do 1995 r. należały do okręgu ostrołęckiego.
8 Marian Majka, Ziemia ostrołęcka od czasów najdawniejszych do XVI w.[w] Dzieje ziem województwa ostrołęckiego, Mazowiecki Ośrodek Badań Naukowych, Warszawa, 1984, s. 28.
9 Tamże, s. 31.
10 Ewa Kawałkowa, Pradzieje…, s. 79-88.11                   

U dołu: Topór kultury ceramiki sznurowej (ok. 2-3 tys. lat p.n.e.), neolit, wczesna epoka brązu. Ze zbiorów Muzeum Kultury Kur-piowskiej w Ostrołęce

Techniki łowieckie w omawianym okresie były ustalone, przeważały polowania indywidualne z oszczepem, łukiem, toporem i przy użyciu różnych pułapek łowiec-kich. Z czasem zaczęto polować przy użyciu koni i psów. Stan ten utrzymał się do czasów piastowskich, kiedy polowania na grubego zwierza objęto regalem panującego.

11 Witold Suski, Wiadomości z przeszłości, nakład autora, Ostrów Mazowiecka, 2006, s.1.
12 Grot wyszedł spod ziemi, Nowości Ostrowskie nr 14 (52), 2009, s. 2.

copyright: Krzysztof Mielnikiewicz

wszelkie prawa zastrzeżone