BROŃ I AKCESORIA MYŚLIWSKIE

Myśliwi posługują się obecnie niemal wyłącznie strzelbami bezkurkowymi o konstrukcji Ansona-Deeleya
z 1875 r. z baskilą i kurkami wewnętrznymi. Po kolejnych udoskonaleniach strzelb przez W.W. Greenera J. Pur-deya i innych angielskich rusznikarzy, polegających na zastosowaniu lepszego ryglowania i wprowadzeniu eżektorów, czoków oraz bezpieczników konstrukcja broni w zasadzie nie uległa zmianie. Udoskonalenia oczy-wiście trwały i trwać będą, ale są one w zasadzie "kosmetyczne" i polegają na stosowaniu coraz lepszych stali, uszlachetnianiu luf, zdobnictwie, lepszych zabezpieczeniach, zwiększeniu szybkostrzelności itp. bron prochowa (lontowa) w pojawiła się w rękach myśliwych w II połowie XV w. Jej ewolucja do współczesnych konstrukcji bez-kurkowych trwała ok. 400 lat. To długo czy krótko w porównaniu z ewolucją broni ludzi pierwotnych? Najstarsi przedstawiciele "Homo" sprzed ok 2.5 miliona lat, posługiwali się kijem i kamieniem. Od kamieni otoczakowych do rewelacyjnego wynalazku - łuku, porównywanego z wynalezieniem broni palnej, co najprawdopodobniej nastąpiło w środkowej fazie paleolitu górnego, ok 30 tys. lat temu (źródła podają różne daty od ok. 35 do 20 tys. lat wstecz) minęło niespełna 25 tysięcy wieków. Okres oczekiwania na strzelby myśliwskie od pojawienia się łuku skrócił się do ok. 315 wieków, a więc ok. 80 razy. Jak szybko pojawi się kolejny rewelacyjny wynalazek i czy zostanie zaakceptowany w łowiectwie w dobie niesprzyjającej aury polowaniom?

Znaczna część myśliwych podchodzi do posiadanej broni emocjonalnie, przywiązuje się do niej, dba o nią, nazywa ją pieszczotliwie (Włodzimierz Korsak swoją trójlufkę nazywał "bronką") i kolekcjonuje. Jeszcze niedawno wierzono, że bron można "zaczarować lub "zepsuć", a sposobów na jej "odczynienie" było wiele. Zapewne dbałość o broń i dbanie o jej magiczną skuteczność była także przedmiotem troski pierwotnych myśliwych, o czym świadczą ozdoby na harpunach, miotaczach oszczepów, ostrzach krzemiennych.

Znakami pocztowymi w sposób jedynie popularyzatorski można przedstawić rozwój broni myśliwskiej, pokazać jej rodzaje, sposoby posługiwania się w różnych kulturach i na różnym etapie rozwoju człowieka. Myślę że po zapoznaniu sie z poniżej przedstawionym materiałem ilustracyjnym łatwiej będzie nowo wstępującym do Polskiego Związku Łowieckiego przystąpić do zgłębiania wiedzy o broni z książek fachowych. Chciałbym, aby poniższa wiedza posłużyła do dbałości o broń i jej etyczne wykorzystywanie w praktyce łowieckiej.

Kość, kij i kamień były zapewne pierwszymi, rodzajami broni hominida - odległego przodka homo sapiens. Początkowo kije i kamienie nie były obrabiane, stosowano je w naturalnej postaci godząc zwierza z niewielkiej odległości lub ze skalnych nawisów. Po nabyciu umiejętności posługiwania się ogniem (korzystanie z palących się drzew, podtrzymywanie, przenoszenie ognia) zaczęto opalać kije i obrabiać ich końce w szpic (hartowanie).

W miarę nabywania doświadczeń Homo erectus i Homo habilis zaczęli obrabiać kamienie "na ostro" tworząc tzw. pięściaki, Z upływem czasu kamienie nabierają odpowiednich kształtów w zależności od podstawowego przeznaczenia. Jedne służą do zadawania ciosów zwierzynie podczas walki wręcz lub dobijanej, kończącej żywot
w bagnie lub ugodzonej kijem czy kamieniem oraz do patroszenia zwierza (odpowiedniki dzisiejszych noży). Tak używane pięściaki można z pewnością zaliczyć do broni myśliwskiej.

Inne  wytwory krzemienne (rylce, skrobaki, przekłuwacze, drapacze, noże, siekiery) stały się "przodkami" narzędzi domowych i rzemieślniczych, aczkolwiek w pierwszym okresie ich użytkowania miały charakter uniwersalny, służyły jednocześnie do wielu zadań. Na przykład siekierami krzemiennymi dobijano zwierza zapędzonego w sieci lub zepchniętego z urwiska.

Po lewej pięściak sprzed 300-200 tys. lat (Kraj Saary). W środku buła krzemienna z kopalni w Krzemionkach Opatowskich funkcjonującej w neolicie. Po prawej pięściak oraz przykłady obsadzenia narzędzi kamiennych.

Kij  z wmontowaną kościaną lub krzemienną końcówką (grot, grocik)  stał się oszczepem. W epokach brązu
i żelaza otrzymał metalowe ostrze z osękiem i służył myśliwym po wiek XIX. O polowaniu z oszczepem na niedźwiedzia pisał Adam Mickiewicz w "Panu Tadeuszu", a Julian Fałat namalował oszczepników na radziwiłłowskich łowach Nieświeżu.

Końcówki oszczepów zaopatrywano też w kościane ostrza z kilkoma zadziorami, które po ugodzeniu zwierzęcia lub ryby oddzielały się od drzewca, pozostawały w tuszy i prowadziły do wykrwawienia się zwierza. Trzonek przywiązany do harpuna linką utrudniał ucieczkę trafionemu zwierzęciu.

Najstarszy oszczep znaleziono w 1948 r. w kopalni marglu koło Lehringen między żebrami około 45-letniego prasłonia. Ten oszczep liczący sobie około 100000 lat, wykonany jest z kawałka drewna cisowego o długości 2,15 metra.

Aby zwiększyć siłę wyrzutu oszczepu, myśliwi wynaleźli już przed około 50 000 lat miotacz oszczepów. Wynalazek ten znany był na całej ziemi już we wczesnej epoce kamiennej. Miotacz oszczepów jest kawałkiem drewna długości 60 - 80 cm. Na jednym jego końcu znajduje się uchwyt, na drugim niewielki występ lub wcięcie, do osadzenia oszczepu. W ten sposób rzutnia stanowi znaczące przedłużenie rzucającego ramienia umożliwiając zasięg rzutu do ok. 100 m.

U dołu od lewej Homo sapiens z oszczepem i siekierą na tle neandertalczyków z kijami lub oszczepami.

Po środku myśliwy (wojownik) Ötzi (3350–3100 BC),  znaleziony w Alpach Tyrolskich.  Przy zamrożonych zwłokach znaleziono m.in. siekierę miedzianą, fragmenty łuku, kołczan ze strzałami i nóż krzemienny.

Po prawej brązowe topory z XX -IX wieku p.n.e. z trenów  naddniestrzańskich.

Po prawej polowanie na dzika z użyciem oszczepu.

Po lewej: scena z polowania. Mozaika z okresu rzymskiego przedstawiająca polowanie na lwa z oszczepem i z psem (Muzeum Mozaik w Algierze)

Łuk

Rewolucyjnym wynalazkiem był łuk. Na temat okresu zbudowania pierwszych egzemplarzy tej broni miotającej nie ma jednolitego poglądu. Jak już nadmieniono nastąpiło w środkowej fazie paleolitu górnego, ok 30 tys. lat temu (źródła podają różne daty od ok. 35 do 20 tys. lat wstecz).

Łuk szybko rozprzestrzenił się na wszystkich kontynentach (poza Australoazją). Najstarszą formą jest łuk prosty wykonany z twardego, giętkiego pręta drewnianego, którego końce połączone są ścięgnem. Niektórzy historycy dopatrują się w późnopaleolitycznych malowidłach naskalnych łuków refleksyjnych, których zaletą była większa siła rażenia, zasięg i łatwiejszy naciąg dzięki naciągowi wstępnemu przy zakładaniu cięciwy. Takie łuki składano z różnych części (drewna, rogu, ścięgien), które początkowo wiązano, później klejono. Łuk refleksyjny nazywany jest łukiem wschodnim lub azjatyckim, ponieważ był na wyposażeniu myśliwych i wojowników Asyryjczyków, Chińczyków, Nomadów wielkich stepów (Scytów, Sarmatów, Partów, Hunów, Awarów, Mongołów, Turków, Madziarów), Hindusów i Arabów.

Wynalezienie łuku wymusiło kolejne wynalazki - już w paleolicie grociki krzemienne, zastąpione metalowymi w epoce brązu i żelaza. Łuki z zatrutymi strzałami nadal są używane przez myśliwych plemion afrykańskich, południowoamerykańskich i oceanicznych.

Łuk był bronią dającą łowcy większe bezpieczeństwo, a także z uwagi na skuteczność polowania pozwalał zaoszczędzić czas i oddać się łowcy innym zajęciom (tworzeniem kolejnych wynalazków, działalności artystycznej itp.).

We współczesnym myślistwie łuk przeżywa renesans. W latach 60. ubiegłego wieku w USA skonstruowano skomplikowany łuk bloczkowy, umożliwiający myśliwemu długie oczekiwanie na zwierzynę z naciągniętą mocno cięciwą. Zaletą łuku jest duża siła rażenia, bezgłośny i precyzyjny strzał.

U dołu tajemniczy jednonogi mauretański myśliwy

z łukiem, na XII - wiecznej mozaikowej posadzce

w katedrze Notre Dame w Lescar

Przykłady wykorzystania łuku w różnych kulturach.

U pierwotnych ludów w tropikalnej dżungli Ameryki Środkowej i Południowej, a także Południowo - Wschodniej Azji najbardziej rozpowszechnioną i niebezpieczną bronią strzelecką jest dmuchawka. Dmuchawka długości 2 do 3 metrów jest rurką wykonaną z bambusu, łodygi trzciny lub niektórych gatunków palmy, z których usunięto rdzeń. Tam gdzie brakuje odpowiedniego materiału, dmuchawki skleja się z dwóch połówek kija po wydrążeniu w poszczególnych częściach półokrągłych rowków. Powstaje w ten sposób bardzo mocna rurka.

Ostro zaostrzoną strzałkę dmuchawki wykonuje się z drzazgi bambusowej lub żebra liścia palmowego, na końcu zaś mocuje się kłębek bawełny zapobiegający utracie powietrza przy dmuchnięciu przez strzelca. Dmuchawki na Borneo dodatkowo wyposażone są w podobne do bagnetu ostrze metalowe, służące do dobijania grubego zwierza. Z dmuchawek strzela się do zwierzyny grubej (jelenie, jaguary, i drobnej (małpy) oraz ptactwa.

Myśliwi z Archipelagu Malajskiego podczas polowania przy użyciu dmuchawki

Proce i bumerangi, miotacze

Proce to historyczna broń miotająca, składająca się ze sznura lub rzemienia, w środku długości którego znajduje się miseczka na pocisk, wykonana ze skóry lub tkaniny. Robiono je też z rozdwojonego patyka i sznura. Miotano z niej kamieniami lub pociskami z suszonej gliny albo odlewanymi z ołowiu. Aby z niej wyrzucić pocisk, należy trzymać końce sznurka w jednej ręce i kręcić nimi coraz szybciej. Gdy sznurek nabierze odpowiedniej prędkości, należy wypuścić z ręki jeden koniec sznura, uwalniając w ten sposób pocisk. Współczesne proce między do widełek przytwierdzone maja gumy.

Bumerang jest bronią ręcznie miotaną stosowana zarówno do polowań, jak i do walki. Jego zasięg nie przekracza zwykle 150 m i jest zależny od typu i ciężaru bumerangu oraz siły i techniki rzucającego. Używana przez Aborygenów nazwa brzmi boo-mar-rang, czyli kij, który wraca. 

Bumerangi poza ich ojczyzną Australią była znana i używana także w innych kulturach, między innymi
u Germanów w Starożytnym Egipcie, południowo-wsch. Azji oraz Ameryce Środkowej.

Noże do rzucania o wielu ostrzach używane są powszechnie w Sudanie, Afryce Centralnej, Kamerunie i Gabonie. Broń tę opatrzoną najczęściej dodatkowymi szpicami rzuca się z pleców tak, że ostrze zawsze wbija się
w zdobycz. Działanie tej broni, zarówno jako myśliwskiej, jak i wojennej nie było szeroko rozpowszechnione. okazy takich noży znajdują się w Muzeum Narodowym w Poznaniu.

Kolejną wojskową i myśliwską bronią miotającą były kusze, udoskonalone łuki. broń ta znana była już w sta-rożytnych Chinach (ok. XI w. p.n.e.), starożytnej Grecji (IV w. p.n.e.) i w Rzymie (II-IV w. n.e.). Kusza, zwana
w Polsce samostrzałem stosowana była okazjonalnie w myślistwie i strzelaniu do tarcz jeszcze w pierwszej połowie XIX w. Ciężkie kusze na bełty służyły do polowań na grubego zwierza, lekkie, zwane ptaszniczkami, do polowań kulami (arlabety) na ptaki i zwierzynę drobną, także przez damy. Popularność kusz wzrosła po wynalezieniu strzemienia ułatwiającego naciąg cięciwy, a następnie naciągów zwanych windami.

Kusza Wilhelma Tella. 

Projektant znaczka popełnił błąd rysując cięciwę za osadą.

Wynalezienie prochu czarnego, nastąpiło prawdopodobnie w Chinach w III w. p.n.e., z udokumentowanym zastosowaniem militarnym do dział i bomb w okresie dynastii Song (960-1127). Do Europy dotarł przez Indie
i Azję Mniejszą w XIII w. Proch czarny należy do materiałów wybuchowych o małej mocy i plasuje się między materiałami wybuchowymi miotającymi a kruszącymi, gdyż w zależności od stopnia gęstości, warunków reakcji chemicznej oraz sposobu inicjowania może się wolno palić lub gwałtownie eksplodować.

Myśliwi skorzystali z prochu czarnego dopiero pod koniec XV w., kiedy udoskonalono umiejętność wykonywania luf (kucie, wiercenie), montażu panewki, dźwigni spustowej i kurków do umieszczenia tlącego sie lontu. Lontówki były niewygodne w użyciu, bowiem trzeba było utrzymywać tlący się lont, chronić proch przed wilgocią, nosić dwa rodzaje prochu (miotający do lufy i miałki do panewki), kule w kulownicy i pakuły. Pierwsze generacje broni, z bronią kapiszonową włącznie były budowane jako odprzodowe. Przy ładowaniu broni odprzodowej ładunek (proch, przybitka i pocisk lub śrut) wprowadzane są przy pomocy stempla od strony wylotu lufy. Przez otwór w tylnej części lufy (zapał) zapalany był ładunek prochowy. Zamknięcie lufy stanowił początkowo żelazny klin, później śruba ogonowa.

Dla ciężkiej broni odprzodowej konieczną była podpórka w postaci widełek. Aby oddać precyzyjny strzał Wolff Danener z Monachium wynalazł i zastosował juz 1543 r. mechanizm przyśpiesznikowy.

Arkebuz. Wynalezienie zamka kołowego, kręconego (Radschloss) przypisywane jest Norymberskiemu mistrzowi rusznikarskiemu Georgowi Kuehfussowi (wg innych źródeł Johannowi Kiefusowi) w 1517 r. Rowkowane na obwodzie, stalowe kółko zamka kołowego napędzane było napiętą sprężyną poprzez nawinięty na wałek kółka łańcuszek. Aby napiąć sprężynę, obracano kółko przy pomocy klucza nasadowego, aż do zaskoczenia dźwigni zapadki. Po naciśnięciu spustu, kółko zaczynało się obracać i wywoływało iskry na pirycie (jak w zapalniczce do papierosów), zamocowanym pomiędzy szczękami kurka-wywołując tym zapalenie się prochu i strzał.

Lekką, małokalibrową strzelbą o zamku kołowym i gwintowanych lufach jest cieszynka (z czeskiego Cieszyna) zwana "ptaszniczką" lub "ptaszą rusznicą" . Obok charakterystycznego kształtu i obniżenia kolby ("przykład do gęby", "sarnia nóżka") broń ta przyciąga uwagę przepiękną intarsją części drewnianych z macicy perłowej, kości
i kawałków metali. Części metalowe ptaszniczek i arkebuzów grawerowano, trawiono, złocono. Ta delikatna broń ulubiona była przez damy do polowaniach na zwierzynę drobną.

Wynaleziony w drugiej połowie XVI w. krzosowy po udoskonaleniu otrzymał nazwę zamka skałkowego. Przy zamku skałkowym, nazywanym także flintowym lub bateryjnym, iskra zapalająca powstaje przez zderzenie twardego krzemienia (flintu) ze stalowym krzesiwem.

Przez uruchomienie spustu zostaje pod wpływem sprężyny obrócony kurek z klinowym krzemieniem między szczękami. Kurek uderzając w lekko zakrzywioną powierzchnię uderzeniową stalowego krzesiwa (baterii) powodował odrzucenie pokrywy panewki i wywołanie iskier zapalających podsypkę prochową (bardzo drobno zmielony proch). Płomień z panewki przedostawał się przez kanalik (zapał) do lufy inicjując proces wystrzału. broń skałkowa miał kilka wad: niewielkie opóźnienie wystrzału, wrażliwość na zawilgocenie prochu (spaliło na panewce), ładowanie odprzodowe, głośne opadanie kurka wystraszające zwierzynę.

Mimo tego broń ta utrzymała się do połowy XVIII w. broń skałkowa była przeróżnego przeznaczenia
i konstrukcji. Aleksander Czerwiński wymienia skałkowe: pistolety myśliwskie, sztućce (gwintówki), janczarki (broń piechoty tureckiej o wielobocznych, inkrustowanych kolbach, ciężkich zwykle gwintowanych lufach z zam-kami skałkowymi, językiem spustowym zakończonym kulką bez osłony kabłąkowej), strzelby odtylcowe, wie-lostrzałowe, wielolufowe, dwururki, strzelby kacze, krótkie strzelby na dziki, strzelające kordelasy i oszczepy.

W początku XIX wieku pojawia się zamek kapiszonowy (uderzeniowy, perkusyjny) skonstruowany przez Aleksandra Johna Forsytha. Częściowo przerabiane są zamki skałkowe na zamki perkusyjne, panewka na proch
i bateria zostaje zastąpiona kominkiem, w miejsce kurka ze szczękami wchodzi kurek z masywną główką.

Kapiszon (mała kapeluszowata miseczka z miedzi, zawierająca ładunek rtęci piorunującej) nakładany jest na kominek. Uderzeniem kurka w kapiszon wywoływany jest płomień zapalający, który poprzez otwór w kominku powoduje zapalenie się ładunku miotającego.

Broń skałkowa była masowo przerabiana przez kowali i rzemieślników dla powstańców styczniowych. broni kapiszonowej używano do końca XIX wieku.

Strzelby z mechanizmem kurkowym zewnętrznym.

W 1835 r. francuski rusznikarz Casimir Lefaucheux skonstruował myśliwską broń odtylcową ładowaną nabojem zespolonym. Kolejnym ulepszeniem było skonstruowanie przez Potteta nabojów z centralnym zapłonem ze spłonką w metalowym dnie papierowej łuski co pozwoliło skonstruować strzelbę kurkową z wewnętrznymi iglicami, stosowaną wyjątkowo do dzisiaj.

W 1884 r. Paul Marie Eugene Vieille w oparciu o wynalezioną w 1883 r. bawełnę strzelniczą produkuje proch bezdymny. Proces ten powtórzył w Szwecji Alfred Nobel tworząc proch o lepszych właściwościach na bazie nitrogliceryny zwany balistydem. W 1886 r. proch bezdymny zastosowano w amunicji w ojskowej, a następnie myśliwskiej. Wytwórcy broni musieli wprowadzić w niej zmiany konstrukcyjne polegające głównie na wzmocnieniu mechanizmów, zwłaszcza luf.

W II połowie XIX w., zwłaszcza w Anglii, powstają nowe konstrukcje broni myśliwskiej. W 1852 Charles Lancaster wprowadza do obrotu dubeltówki łamane z obrotowym kluczem pod baskilą, a ok. 1870 r. William Wellington Greener, James Purdey i James Webley produkują odtylcówki z kluczem na wierzchu baskili. Pojawiają się konstrukcje samoczynnych eżektorów, automatyczne bezpieczniki. Dubeltówki te konstrukcja są niemal identyczne ze współczesnymi.

Tulska fabryka broni została wybudowana z rozkazu Piotra I w 1712 r. produkowano w niej broń dla rodziny carskiej i dworów w całej Europie. Tulscy rusznikarze słynęli z wyjątkowo pięknego zdobnictwa broni. Fabryka funkcjonuje z powodzeniem do dzisiaj, a z okazji 300 - lecia zakładu wydano w 2102 roku kilka walorów filatelistycznych.

W Polsce od połowy lat osiemdziesiątych Wojsko Polskie część mosinów zalegających magazyny, sprzedawało jako sztucery myśliwskie, po odpowiedniej przeróbce.  Myśliwi nabywali model wzór 44, kal. 7,62x53(54R)   z 1952 r. wytwarzany w radomskiej Fabryce Broni.

Karabin Mosin wz. 1891 – skonstruowany został pod koniec XIX wieku przez rosyjskiego konstruktora Siergieja Mosina. Karabin ten i jego wersje rozwojowe były podstawowym uzbrojeniem piechoty rosyjskiej i Armii Czerwonej od lat 90. XIX wieku do lat 50. XX wieku.

Browning Arms Company – producent broni palnej
i łuków sportowych. Firma została założona w 1927
w Utah. W swojej ofercie posiada szeroką gamę strzelb, karabinów i pistoletów.

Firma opierała się na projektach Johna Browninga, jednego z najlepszych projektantów broni. Obecnie Browning Arms jest w pełni zależna od Fabrique Na-tionale de Herstal (Belgia).

Zakłady FN Herstal powstały w 1889 roku w Herstal, niedaleko Liège. Spółka została utworzona przez belgijskich przemysłowców i miała produkować karabiny na licencji przedsiębiorstwa Mauser dla belgijskiej armii. W następnych latach asortyment przedsiębiorstwa rozszerzono o pistolety samopowtarzalne i broń myśliwską. (Wikipedia).

Po prawej znaczki dziurkowane (perfinsy od perforated initials). Znaczki dziurkowały głównie firmy, chroniąc je przed kradzieżą przez pracowników. Dziurki układane były najczęściej w formie inicjałów nazw firm lub ich właścicieli. Dziurkowanie firmy produkującej broń myśliwską (Fabrique Nationale d’Armes – perfin FN).

Fabryka broni myśliwskiej (Gewehrfabrik H. Bur-gsmüller & Söhne Kreiensen Harz 1939) reklamuje wyroby: dubeltówki, drylingi, sztucery, vierlingi, nadlufki, broń kombinowaną

"Zbrojowka Brno" powstała w 1918 r. z austro -węgierskich zakładów zbrojeniowych. Spośród przeróżnego asortymentu wyrobów przemysłu maszynowego wymienić można broń myśliwską. Autor strony posiadał m.in. kniejówkę tej firmy "Super Brno.