LITERATURA I PRASA ŁOWIECKA

W procesie dydaktycznym, w utrwalaniu i nabywania cech świadczących o kulturze i etyce postępowania, zwłaszcza w łowiectwie, gdzie zabijana jest zwierzyna i wykorzystuje się do tych celów ptaki łowcze, psy i no-woczesną broń, najistotniejszą rolę odgrywają: książka, doskonały nauczyciel dający przykład etycznego postę-powania, imponujący łowiecką wiedzą oraz kultura osobista.

Niestety zarówno z jednym i drugim coraz trudniej, ale trudniej też z uczniami chcącymi łowiectwo potraktować jako życiową pasję, która stanie się z biegiem lat cechą osobowości w dobrym tego słowa znaczeniu.
Wiedzę na temat łowiectwa czerpałem z książek i prasy myśliwskiej. Niestety nie spotkałem na swej drodze łowieckiej prawdziwego mentora. Za to miałem wielu nauczycieli przemawiających do mnie z kart książek.

 Teraz filatelistyka pomaga mi upowszechnić zaledwie ułamek wiedzy o łowiectwie i książkach ponieważ zamieszczam i encyklopedycznie omawiam tylko te pozycje literatury ogólnej i stricte myśliwskiej, które są dokumentowane znakami pocztowymi (znaczki, całości i całostki, zeszyciki znaczkowe, koperty FDC i in.)

Literatura polska

Pierwsze wzmianki o polowaniach na ziemiach polskich zawarł Gall Anonim (XII w.) w „Kronice Polskiej”, którą pisał w latach 1112-1118. Kronika jest panegirykiem na cześć Bolesława Krzywoustego.

W księdze II kronikarz opowiada: Wiele mógłbym pisać o odwadze tego chłopca, gdyby nie to, że czas już nagli, by zdążać do głównego tematu dzieła. Jednemu wszakże faktowi nie pozwolę pozostać w ukryciu, skoro godny jest błyszczeć jako wzór dzielności. Pewnego razu Marsowe dziecię, siedząc w lesie przy śniadaniu, ujrzało ogromnego dzika, przechodzącego i chowającego się w gęstwinę leśną; natychmiast zerwał się od stołu, pochwycił oszczep i popędził za nim, atakując go zuchwale sam jeden, nawet bez psa.

A gdy zbliżył się do bestii leśnej i już cios chciał wymierzyć w jej szyję, z przeciwka nadbiegł pewien jego rycerz, który powstrzymał jego ramię, wzniesione do ciosu, i chciał mu odebrać oszczep. Wtedy to Bolesław, uniesiony gniewem oraz męstwem, sam zwycięsko stoczył w cudowny sposób podwójny pojedynek: z człowiekiem i ze zwierzem. Albowiem i owemu [rycerzowi] oszczep wyrwał i dzika zabił. Ów zaś potem zapytany, dlaczego to uczynił, wyznał, że sam nie wiedział, co robi; z tego powodu jednak przez długi czas pozbawiony był jego łaski. Chłopiec zaś powrócił stamtąd zmęczony i ledwo [wreszcie] odzyskał siły [długo] wachlowany i dalej:

Nie zamilczę też o innym jego dziecięcym czynie, podobnym do poprzedniego, choć wiem, że rywalom nie we wszystkim będę się podobał. Tenże chłopiec, wędrując z kilku towarzyszami po lesie, zatrzymał się przypadkiem na nieco wzniesionym miejscu i spoglądając w dół tu i ówdzie, zobaczył, jak olbrzymi niedźwiedź zabawiał się z niedźwiedzicą. Ujrzawszy to, natychmiast kazał się innym zatrzymać, a sam zjechał na równinę i bez trwogi zbliżył się na koniu do krwiożerczych bestyj; kiedy zaś niedźwiedź zwrócił się przeciw niemu z podniesionymi łapami, przebił go oszczepem. Czyn ten w wielki podziw wprawił obecnych tam, a tym, którzy nie widzieli, należało o tym opowiedzieć ze względu na tak niezwykłą odwagę chłopca.

Jan Długosz (1415-1480) w „Rocznikach, czyli w Kronice słynnego Królestwa Polskiego” pisze: Od czasów Chrobrego w całym kraju myślistwo należało do panującego, innym nie godziło się nawet w dobrach własnych polować.

Konrad Celtes (Celtis) (1459-1508) niemiecki humanista i nauczyciel uniwersytecki, jako jeden z pierwszych przedstawił w literaturze opis żubra i po-lowanie na niego. W napisanej po łacinie elegii „Do Wisły”, której tytuł w tłu-maczeniu Witołda Ziembickiego (1874-1950) brzmi: „Pieśń Konrada Celtisa, poety łacińskiego, do Wisły z opisaniem jej źródeł i ujścia, jako też polowania na żubry”, wydanej w Norymberdze w 1502r.
Całość elegii obejmuje 58 wierszy, z czego 24 wiersze poświęcił poeta żubrowi. Witołd Ziembicki (1874-1950), profesor medycyny, znany myśliwym galicyjski i małopolski działacz łowiecki, redaktor „Łowca” wydawanego we Lwowie przetłumaczył elegię, której fragment dotyczący żubra jawi się następująco:

Konrad Celtes lub Celtis (1459-1508)

„...Jest to owa szczególna okolica, w której
Żyją kosmate żubry i potężne tury!
Zwierz to iście potworny, w obyczajach srogi,
Wzrok ogniem ciskający ma, zagięte rogi,
Sierść czarną, łeb kudłaty, jak i cielsko całe,
Długa broda okrywa mu gardło nabrzmiałe.
Gdy w drodze nieprzyjazna stanie mu istota,
Na rogi ją porywa i w powietrze miota,
Gdy gniewny – wszystko niszczy i miażdży dokoła,
Nawet drzewa obala uderzeniem czoła!
Myśliwiec jednak, kiedy wytropi to zwierzę,
Takim oto podstępem się do niego bierze:
Najpierw podrażnia bestię i twarde jej ciało
Kaleczy, z łuku zręcznie wypuszczoną strzałą.
Poczym niby ucieka i za pniem się chowa,
W który wali rogata, straszna żubrza głowa.
Byk szaleje i pragnie dostać napastnika,
Wkoło dębu go szuka, lecz tamten umyka
I co chwilę zza drzewa nowy cios wymierza,
Gęsto raniąc oszczepem mocną skórę zwierza,
Tak, aż go wreszcie siły opuszczają snadnie
I, do walki niezdolny, ustaje bezwładnie.
Wtedy łowcza drużyna wychodzi z ukrycia,
Otacza zwierza kołem i pozbawia życia...”

Mikołaj Rej

Sporo miejsca myślistwu w swych utworach poświęcił Mikołaj Rej (1505-1569). Sławił on uroki polowania, zajęcia dla ówczesnej szlachty powszedniego, dającego wytchnienie, rozrywkę, ale i mięso na stół. W „Żywocie człowieka poczciwego” pisze na lato: Pojedziesz zasię sobie z krogulaszkiem. Do żniwa: ano nadobnie żną, dzieweczki sobie śpiewają, drudzy pokrzykawają, snopki w kopy znowu układają; ano im i milej i sporzej robić, kiedy pana widzą, - a wszakoż nie owego, co się z nimi po polu z maczugą goni albo biczem po grzbiecie kołace. Tamże sobie i przepióreczkę ugonić możesz, ale nie owak, aby proso abo insze zboże ubogim ludkom łamać miał: abowiem on, patrząc na to, nie może bez żałości być, a mówi po cichu: «Bodajż w niej zjadł złego ducha!» Też nie owak, aby wszyscy stali, dziwując sie, a wołali: «Owo padła, panie, padła!» A pan sie przed nimi pyszni, iż chróściela ugonił, a oni stoją, dziwując sie, sirpy porzuciwszy. Abowiem w każdej rzeczy trzeba czasu i miary zawżdy używać.

W jesieni: Tamże możesz sobie kazać i pieski, jeśli je masz, wywrzeć, tamże sobie wnet rozkoszną krotofilę uczynić; ano rozliczne głosy, jako fletniczki z puzany, krzyczą; ano myśliwiec wrzeszczy, trąbi, dojeżdżając za niemi. Wypadnie zajączek, azaż go nie rozkosz poszczwać, za nim sobie pobiegać, a jeszcze lepsza do łęku go przywięzać i do domu przynieść: ano chuć i dobra myśl roście, ano sie krew dobra mnoży, ano wszytko zdrowo, wszytko miło. A wszakoż, jako na każdą, rzecz, tak też i na tę trzeba czasu patrzyć: nie wonczas, kiedy jeszcze zboża stoją, albo drugie dorastają, bo już tam musisz bez rozmysłu bieżeć, gdzie pan zając obóz swój zatoczy, ano jedno psi połamią, drugie szkapy podepcą, ano grzech, przekleństwo a niewdzięczność darów bożych! Przyjedziesz do domu, ano sie jeść chce, ano już wszytko nadobnie gotowo: ano grzybków, rydzyków nanoszono, ano ptaszków nałapano.

W zimie zaś: Azaż nie rozkosz z charty sie przejeździć, na cietrzewia sie zastawić, kuropatwiczkę rozsiadem przykryć? a przejeździwszy sie a obłowiwszy sie, do domu przyjechać?.

Wątki myśliwskie znajdujemy też w „Figlikach” z 1574 roku, w „Krótkiej rozprawie między trzema osobami Panem, Wójtem a Plebanem” oraz w „Źwierzyńcu” z 1562 roku, w którym czytamy m.in.:

(...) Więc idziesz do myśliwstwa: ano psy zwierają,
Trąbią, a charci skaczą, sokoły brząkają.
Wspomnisz owo myśliwstwo, gdy świat będą gnąbić, ...

Jan Kochanowski (1530-1584) pisał O „małym polowaniu” w „Pieśni Świętojańskiej o Sobótce” i o królewskich łowach w poemacie „Dryas Zamchana”. Jan Kochanowski z okazji polowania i pobytu u Jana Zamojskiego w Zamchu napisał poemat "Dryas Zamechska", wystawiony w formie pieśni w leśnym „teatrze”.

 Zebrani z zaciekawieniem oglądali dworskich artystów, którzy jako driady – drzewne nimfy – wychodziły
z pni drzew, wiły wieńce, śpiewały i tańczyły z faunami i Panem – mitycznym bogiem lasów i pól. Jako że Batory nie znał języka polskiego, liryczno-laudatywna "Dryas Zamechska", w sielankowo-satyrycznym tonie, napisana została po łacinie. Dopiero w lecie 1578 r. Jan Kochanowski podjął się translacji, a raczej parafrazy łacińskiego oryginału, który został wydany drukiem w prowadzonej przy kancelarii królewskiej Stefana Batorego, drukarni Walentego Łapki we Lwowie, jako Dryas Zamchana Polonice et Latine. Pan Zamchanus Latine. (J.B. Kozyra, „Kultura Łowiecka" nr 73/2014).

Białoruska poczta upamiętniła dzieło Hussowczyka całością pocztową.

Pieśń o żubrze w przekładzie litewskiego tłumacza J. Siemiażona

Pierwszą książką zaliczaną do literatury łowieckiej jest „Pieśń o żubrze” Mikołaja Hussowskiego (1475 – po 1533) wydaną w Krakowie w 1523 roku. Pełny łaciński tytuł poematu brzmi „Carmen de statura, feritate ac venatione bisontis” („Pieśń o wyglądzie, dzikości i polowaniu na żubra”). „Pieśń o żubrze” na język polski przełożył Jan Kasprowicz (1860-1926) , a pełne wydanie książkowe (w obu językach) wydało w 1999 r. w formie reprintu Wydawnictwo Białowieskiego Parku Narodowego.

(...) Najdzikszy stwór ten w puszczach litewskich się rodzi,
A cielskiem tak ogromnym odznaczać się zwykł,
Że kiedy łeb, konając, zwyciężon pochyli,
Trzech chłopów może wpośród rogów jego siąść.
Lecz kark jego olbrzymi zbyt mały się wyda,
Jeślibyś inne członki z nim porównać chciał.
Brodzisko sterczy w strasznych zwieszając się kudłach,
Płomienne ślepia sieją przeraźliwy gniew,
Potworne włosie grzywy spływa po łopatkach
Kolana kryjąc sobą, przód i całą pierś.
Lecz jeśli wielkie sprawy mam łączyć z drobnymi,
Jeżeli się myśliwskich wolno czepiać słów,
Na kozła rogatego wygląda z postaci,
Choć z wszystkich widać członków, iże z rodu byk.
A barwy jest ciemnawej: z żółtej oraz czarnej
Tak zlała się, że wyszła stąd pośrednia z barw...
 

Najwybitniejszym dziełem myśliwsko - kynologicznym złotego okresu polskiej literatury łowieckiej („Myślistwo ptasze” - 1584 Mateusza Cygańskiego, „Myśliwiec” - 1595 Tomasza Bielawskiego ) jest „Myślistwo z ogary Jana Hrabie z Ostroroga Wojewody Poznańskiego” wydane w całości w 1618 r. Jan Ostrorog (1565-1622) zadedykował dzieło królowi Władysławowi IV (1595-1648). Podręcznik składa się
z trzech części „O ogarach a naprzód o ich chowaniu” – księgi pierwsze; „O psiech” – księgi wtóre; „O myślistwie” – księgi trzecie. wydane zostało w 1918 r. w Krakowie.

W latach 1779-1796 ksiądz Krzysztof Kluk (1739-1796), proboszcz ciechanowiecki, przyrodnik o rozległych zainteresowaniach, łączący wiedzę teoretyczną z praktyką jest autorem 16 ksiąg, w tym 14 tomów
o historii naturalnej, których pierwsze wydania ukazały się w latach 1777-1789. Z czterotomowego podręcznika z zoologii i botaniki pt. „Zwierząt domowych i dzikich osobliwie krajowych historii naturalnej początki i gospodarstwa, potrzebnych i pożytecznych chowanie, rozmnożenie, chorób leczenie, dzikich łowienie, oswojenie za życie, szkodliwych zaś wygubienie” myśliwych najbardziej zainteresują działy: „O czasie polowania i tropach zwierząt”, „O broni używanej do ubicia zwierza”, „O psach do myślistwa zdatnych”, „O palach i sieciach, o ogro-dach i dołach na łowienie zwierza”, „O cewach żelazach i innych prościejszych sposobach łowienia zwierza”, „O zwierzyńcach”, „O os-wajaniu niektórych zwierząt dzikich”, „Gospodarstwo około główniejszych pożytków z zwierząt dzikich”.

Koncert Wojskiego

Wielkie zasługi w popularyzacji łowiectwa ma Adam Mickiewicz (1798-1855). Z pięknym opisem łowów w poemacie „Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach” zapoznaje się niemal każdy w ramach lektury obowiązkowej. Wątki łowieckie pojawiają się we wszystkich księgach, a księga czwarta pt. „Dyplomatyka i łowy” w pełni poświęcona jest polowaniu.

„Chór strzelców”(1825) Adama Mickiewicza z muzyką Carla Marii Webera (1786-1826) był najpopularniejszą polską pieśnią myśliwską.

Śród opok i jarów,
 I plonów i głogów,
 Przy dźwięku ogarów,
 I rusznic i rogów;
Na koniu, co w cwale
 Sokoli ma lot,
 I z bronią, co w strzale 
Huczniejsza nad grzmot:
Dalejże, dalejże z tropu w trop,
dalejże dalejże z tropu w trop,
Z tropu w trop, hop! hop!
 

Założyciel i redaktor naczelny „Łowca Polskiego” prof. Jan Sztolcman (1854-1928) wydał w 1902 roku nakładem redakcji „Łowca Polskiego” wspomnienia z wyprawy do Sudanu zatytułowane „Nad Nilem Niebieskim”, a następnie książkę „Nad Setitem” [1921] będącą wspomnieniem z wyprawy w dorzecze Nilu.

Adolf Dygasiński (1839-1902), nowelista, powieściopisarz i myśliwy liczne wątki myśliwskie zamieścił w utworach „Wielkie Łowy – Przygody myśliwskie”, „Wilk psy i ludzie” „Zając -Powieść”, „Gody życia” Opowieść”, „Z psiarni, pola i kniei” „Pan Jędrzej Piszczalski” (1890) „Dziedzic i kłusownik” (1893), „W parafii Świętego Huberta”(1894).

Henryk Sienkiewicz (1846-1916), zapalony myśliwy, uczestnik polowań w najlepszych łowiskach kraju i łowiskach zagranicznych, członek honorowy Galicyjskiego Towarzystwa Łowieckiego i Oddziału Warszawskiego Cesarskiego Towarzystwa Rozmnażania Zwierzyny Łownej, Pożytecznych Do Polowania Zwierząt i Prawidłowego Myślistwa wątki myśliwskie zamieścił niemal we wszystkich swoich utworach. Wymienię: szkic literacki „Z Puszczy Białowieskiej” oraz utwory: „Krzyżacy”, „Listy z podróży po Ameryce” „Trylogię” „W pustyni i w puszczy” „Listy z Afryki”.

Ursus walczący z bizonem (turem)

Portrety noblisty

Stefan Żeromski (1864-1925) w „Popiołach”: daje opis polowania z gończymi: Ogary poszły w las. (...) Nagły, daleki, jadowity głos drgnął w lasach. Za pierwszym ozwał się drugi, rzewny i czysty niby miąższy tenor. (...) Psy gonią. (...) W istocie słychać już było dźwięk dwu głosów; Niemna i Wisły, ale tak daleko, gdzieś w ciepłej kniei, na południowym łańcuchu gór, że tylko młode ucho mogło rozróżnić to granie. Echo płynęło z wolna, jakby w znużeniu, ale zbliżało się ciągle Nim jedno leśnych krańców dosięgło, już płynął w pościgu rzeźwy huk niby muzyka złowroga, pełna dzikiego czaru, gwałtu i siły...

Autor Popiołów

Ogary poszły w las  stało się przysłowiem i znalazło miejsce wśród znanych cytatów prezentowanych na znaczkach

Józef Ignacy Kraszewski pisarz, dziennikarz, malarz, rysownik, muzyk, kolekcjoner, myśliwy, autor ponad 600 książek. Najważniejszym działem twórczości Kraszewskiego są powieści, w ciągu 57 lat napisał ich 232, w tym 144 powieści społecznych, obyczajowych i ludowych i 88 historycznych. Zawarł w nich obraz współczesnego mu społeczeństwa oraz polskiej narodowej przeszłości, bardzo często zamieszczał wątki myśliwskie, jako miłośnik polowań. Dzieciństwo spędził w dworku w Romanowie, gdzie podlascy myśliwi urządzili izbę myśliwską. Do Romanowa przyjeżdżał do brata Kajetana gdzie pisał i polował.

Wincenty Pol (1807-1872) poeta i profesor geografii  wydaje w 1870 r. „Rok Myśliwca”.  Książka w formie kalendarza z drzeworytami, wg rysunków Juliusza Kossaka (1824-1899), napisana została pod wpływem przeżyć z polowań w Bieszczadach z Ksawerym Krasickim.  W 1873 r . W. Pol wydaje swą ostatnią książkę  „Pan starosta Kiślacki - Tradycja myśliwska przez Autora Mochorta” . Niewidomy myśliwiec dyktując dzieło boleje nad upadkiem tradycji łowieckich.

Antoni Tyzenhauz reprezentuje literaturę fachową. Członek Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, ornitolog. Autor książek : "Zasady ornitologii albo nauki
o ptakach (1841)", "Ornitologii powszechnej, czyli opisanie ptaków wszystkich części świata (tom 1-3, 1843-1846), "Catalogus avium et mammalium (1844") - obejmujący 351 gatunków ptaków i 167 gatunków ssaków z terenów obecnej środkowej i wschodniej Polski, Litwy, Białorusi, południowej
i zachodniej Ukrainy (Wikipedia).
 

Wybitnym myśliwym, przyrodnikiem, rysownikiem
i przede wszystkim literatem był Włodzimierz Korsak (1886-1973). W dwudziestoleciu międzywojennym wydał naj-ważniejsze swe książki łowieckie i grafiki. Były wśród nich monografie, poradniki, powieści, nowele i teki rysunków. Oto one: „Rok myśliwego” - podręcznik łowiectwa „Na tropie przyrody” - powieść, „Venator - poradnik, „Pieśń puszczy”, „Cietrzew” - monografia, „Z Polskiej kniei” - teka grafik, „Łoś w Polsce” - monografia, „Puszcza Rudnicka” - monografia, „Leśne ognisko” - nowele.

Laureat Nagrody Nobla

Łowiska Włodzimierza Korsaka i L. Pac-Pomarnackiego

Władysław Janta-Połczyński założyciel Polskiego Związku Myśliwych w Poznaniu oraz organu prasowego tej organizacji "Łowca Wielkopolskiego", był także autorem poczytnych książek o tematyce myśliwskiej, dzisiaj "białych kruków".

Publicystą i działaczem łowieckimi byli kpt. Józef Władysław Kobylański wybitny kolekcjoner i autor kilkudziesięciu książek i broszur wydanych nakładem "Łowca Polskiego" i własnym, autor kilkuset artykułów prasowych.

Dr Adam Chętnik badacz Kurpiowszczyzny zebrał wyjątkowo ciekawy materiał na temat myśliwych kurpiowskich, szczycących się bogatą tradycją i posiadających specjalny status wolnych strzelców w dobrach królewskich. wyniki badań zawarł w licznych artykułach i książkach. Książka zatytułowana "Życie puszczańskie Kurpiów" niemal w całości dotyczy bartnictwa i łowiectwa.

Literatura zagraniczna

W starożytnej Grecji o łowach pisało wielu wybitnych filozofów. Platon w „Prawach” (VII 823 B) pisał: Jest wiele sposobów łowienia wodnych zwierząt, różne sposoby chwytania ptaków, ogromnie wiele rodzajów polowania na zwierzęta lądowe, i nie tylko na zwierzęta — bo warto tu też pamiętać o polowaniu na ludzi, o zasadzkach wojennych i — łowieniu przyjaciół, chwalebnym i nagannym oraz „Pozostaje wiec dla wszystkich, którym zależy na zdobyciu boskiej dzielności, jeden tylko najlepszy sposób polowania: z końmi i psami uganiać się za dzikim zwierzem i kładąc go siłą swych uderzeń i pocisków męstwu własnych rąk zawdzięczać zwycięstwo.

Podobnie myślał Ksenofont, według którego na uznanie zasługiwało takie polowanie, w którym myśliwi: Zyskają zdrowie, bystrzejszy wzrok i słuch, i mniej będą się starzeć a - najbardziej kształci polowanie w sprawnościach potrzebnych na wojnie. Przede wszystkim, kiedy będą odbywali uciążliwe marsze po trudnych do przebycia drogach, nie ustaną z wyczerpania, bo zniosą trudy dzięki temu, że wśród nich przywykli łowić dzikie zwierzęta. Alej będą mogli sypiać na twardym legowisku i dobrze strzec tego, czego nakazano pilnować.

W Rzymie o łowiectwie pisali Pliniusz Starszy („Historia naturalna” VIII) i Pliniusz Młodszy („Listy” I). Od Pliniusza Starszego dowiadujemy się nie tylko o okrutnych polowaniach w Afryce, Indiach i Cesarstwie w warunkach naturalnych, ale też o brutalnych polowaniach i walkach zwierząt na arenach.
Pliniusz Młodszy niezbyt poważnie opowiadał o swych sukcesach łowieckich i dość oryginalnym podejściu do polowań z zasiadki („Listy” I).

Twórca "Historii naturalnej"

Swój pogląd na łowiectwo wyrażali Ovidiusz w "Me-tamofozach", Seneka Horacy. O polowaniach Horacego pisał w "Ła-cińskich łowach" Józef Bir-kenmajer (ŁP nr 27, 1934 r.)

Od początku późnego średniowiecza pojawiają się w Niemczech i we Francji pierwsze poważniejsze opracowania myśliwskie. Na kilka lat przed śmiercią (1250 r.) Fryderyk II von Hohenstaufen pisze słynne na Sycylii dzieło sokolnicze „De arte venandi cum avibus”, które zachowało się jedynie we fragmentach. Autor podjął próbę usystematyzowania ptaków, opisał sposoby układania ptaków łowczych i polowania z nimi. Książka została ozdobiona przez króla Sycylii Manfreda - syna autora tekstu kilkuset niewiarygodnie pięknymi ilustracjami: ptaków, myśliwych polujących pieszo i na koniach, akcesoriami sokolniczymi. Fragmenty manuskryptu i jego kopie (25x36 cm) wykonane około 1300 r. przez Jeana II Dampierre znajdują się w muzeum watykańskim.

Około 1250 roku, najprawdopodobniej król Ludwik Święty (1214-1270) pisze książkę „La chasse du cerf”, (Polowanie na jelenia) przeznaczoną dla młodych myśliwych, w której dużo miejsca poświęca pracy tropowców.
Cesarz Maksymilian I jest autorem dzieła „Tajna książka myśliwska oraz o śladach jelenia” (Jagdbuch und von Zeichen Hirsches”).
 

Królowi Ludwikowi Świętemu przypisuje się autorstwo dzieła  „La chasse du cerf”, (Polowanie na jelenia).

Cesarz Maksymilian I znawca łowiectwa

W 1330 roku wydany został najsłynniejszy zbiór średniowiecznych świeckich pieśni poetyckich, znajdujący się w bibliotece Uniwersytetu w Haidelbergu, zwany Kodeksem Manesse. Na 138 pergaminowych miniaturach przedstawione są sceny z życia dworskiego, wśród których znajdujemy kilkanaście scen mogących zainteresować myśliwego: polowania z sokołami; z psami na jelenia, zająca i lisa oraz na ptactwo. Na miniaturach zwracają uwagę sceny z sokołami, które towarzyszą możnym podczas spotkań miłosnych. Miniatury można podziwiać na stronie http://www.manesse.de/manesse0-9.shtml

Ryciny z "Kodeksu Manesse"ukazujące sceny sokolnicze.

Kronika Dalimila, (cz. Dalimilova kronika) – pierwsza kronika napisana w języku czeskim. Napisana wierszem przez nieznanego autora na początku XIV wieku. Odzwierciedlono w utworze kwestie patriotyczne,  które są głównym motywem przeciwstawienia czeskiej szlachty niemieckiemu mieszczaństwu. W kronice pokazano tradycje czeskich polowań szlacheckich z psami i sokołami

Fundamentalnym czternastowiecznym dziełem poświeconym myślistwu jest „Traktat o polowaniu” (Le livre de la chasse) francuskiego szlachcica Gastona Phoebusa, napisany w latach 1387 - 1389. Książka przedstawia nie tylko metody polowań, ale i opisy przyrody, obserwacje zwierzyny. Jest najsłynniejszym zapisem średniowiecznej kultury szlacheckiej. Traktat zilustrowany został 87 cennymi miniaturami, które można podziwiać na stronie http:// expositions.bnf.fr/phebus/index.htm

Książę Jean de Berry, bogaty szlachcic, zapewne rozkoszował się polowaniami, skoro w zamówionym modlitewniku, arcydziele malarstwa późnego średniowiecza „Tres riches heures du duc de Berry” (Godzinki księcia de Berry) zilustrowanym w latach 1410-1416 przez braci Limburg - artystów niderlandzkich, chwali uroki życia. W kalendarzu tam zamieszczonym miesiące sierpień i grudzień zilustrowane zostały scenami myśliwskimi - polowaniem z sokołem i polowaniem na dzika. Słynna księga przechowywana jest w paryskim Musee Conde.

Ilustracja  grudzień

Ilustracja na sierpień

Literatura zagraniczna od  XVIII w.

Siergiej Timofiejewicz Aksakow (1791-1859), rosyjski ziemianin, myśliwy, prozaik oraz tłumacz. Był twórcą prozatorskich cyklów myśliwskich (m.in. „Zapiski rużejnogo ochotnika Orienburgskoj guberni”, 1852). W po-wieściach autobiograficznych „Kronika rodzinna” („Семейная хроника”, 1856) oraz „Lata dziecięce Bagrowa-wnuka” (Детские годы Багрова-внука, 1858), będące kroniką rosyjskiego ziemiaństwa końca XVIII wieku, zamieszcza liczne wątki myśliwskie (Wikipedia).

Władimir Kławdijewicz Arsienjew (1872-1930) rosyjski oficer, etnograf, badacz Syberii, pisarz. Te-matyka dalekowschodnia i podróże stanowią główny motyw jego kolejnych powieści: Po Kraju Ussuryjskim (1921), Dersu Uzała (1923), Na bezdrożach tajgi (1927) W górach Sichote-Aliń (1937). Pisarz harmonijnie połączył w nich informacje naukowe (geografia, geologia, etnografia) o rosyjskimi Dalekim Wschodzie
z poetyckimi pejzażami, polowaniami i opisem życia tubylców (Wikipedia). Na szczególną uwagę zasługuje powieść Dersu Uzała i jego podejście do świata natury
i filozofii myślistwa.

Iwan Siergiejewicz Turgieniew (1918-1883) pisarz i myśliwy. Pierwszym utworem, który wzbudził szerokie
zainteresowanie w rosyjskim świecie literackim były Zapiski myśliwego – cykl 25 szkiców-opowiadań. Publikowane początkowo od 1847 r. jako pojedyncze opowiadania w czasopismach, zostały wydane w 1852 r.
w jednym tomie, jako zbiór opowiadań.

Michaił Michajłowicz Priszwin (1973 -1954) rosyjski pisarz, myśliwy, podróżnik, autor opowiadań o przyrodzie i myślistwie oraz utworów dla dzieci. W ciągu całego życia prowadził dzienniki, stanowiące cenny dokument epoki.
 

Francuski pisarz Alfons Daudet, 1840-1897, napisał czarujące, mistrzowskie opowiadanie  „Tartarin de Tarascon", obfitujące w wiele przygód myśliwskich ukazanych w krzywym zwierciadle.

Piewca wrzosowisk i łowca Hermann Loens. 1866-1914 (poległ na wojnie). Jest klasykiem piśmiennictwa w prozie i liryce. Znaczące dzieła Loensa: „Tier und Jagd" (zwierzę i łowiectwo), „Muemmelmann" (gwarowo: zając), i inne. Wiele pieśni Loensa należy do pieśni ludowych.

Górnobawarski pisarz Ludwig Ganghofer.1855-1920, był przede wszystkim myśliwym i obserwatorem zwierząt. Jego powieści „Myśliwy klasztorny", „Schloss Hubertus" (Pałac Hubertus), „Der Jaeger vom Fali" (myśliwy z Fali), i inne, przetworzono na scenariusze filmowe.

Pasjonat łowiectwa i wędkarstwa, kojarzony z opowiadaniem "Stary człowiek i morze". Uczestnik afrykańskich safari, które zaowocowały opowiadaniami czytanymi z rozkoszą, nie tylko przez myśliwych.

Zielone wzgórza Afryki (1935, w Polsce 1959), Śniegi Kilimandżaro (1936, w Polsce 1956), To co prawdziwe o świcie (1999) w tłumaczeniu wspaniałego polskiego myśliwego Bronisława Zielińskiego przybliżają nam polowania w afrykańskiej puszczy i bezkresnym buszu na na antylopy, lwy, nosorożce, bawoły, lamparty
i inne zwierzęta trofeowe.

Myśliwy, darzący naturę i przyrodę wielkim szacunkiem. Polecam zbiór opowiadań "Wielki las" Faulknera, składający się z opowiadań  „Niedźwiedź”, „Dawni ludzie”, „Polowanie na niedźwiedzia” oraz „Poranny pościg”. W książce pisze autor:  (...) Był czas, kiedy mężczyzna nie musiał robić nic poza tym, że przez jedenaście i pół miesiąca pracował na farmie,
a pozostałe pół miesiąca polował. Ale teraz już nie. Teraz nie wystarcza oddawać się sprawom rolnictwa i myślistwa. Trzeba oddawać się sprawom ludzkości.(...) Zajmując się tylko rolnictwem i myślistwem można jednocześnie uczyć się dostrzegać różnicę, pomiędzy tym, co jest słuszne, a tym, co jest niesłuszne. I kiedyś to wystarczyło (...). Teraz trzeba wiedzieć, dlaczego (...), i umieć to wytłumaczyć ludziom, którzy nigdy nie mieli możności się tego dowiedzieć...

Jim Corbett myśliwy z krwi i kości, pogromca panter i  tygrysów ludojadów. Upolował  33 drapieżniki, które pozbawiły życia łącznie ponad 1200 osób. Swe dramatyczne przygody z drapieżnikami w pod-himalajskich łowiskach zawarł w książkach: Lampart ludojad z Rudraprayag, Ludojady z Kumaonu i Tygrys z okolic świątyni oraz inne opowieści o ludojadach
z Kumaonu. Refleksje związane z polowaniami na ptactwo i inną zwierzynę skłoniły Corbetta do działalności na rzecz ochrony przyrody.  jego działalność ochroniarska znalazła uznanie władz, które pierwszy
w Indiach park narodowy założony w 1936 r. nazwały w 1957 imieniem pogromcy ludojadów.

Najstarszym polskim naukowym periodykiem leśnym i łowieckim, jednym z najstarszych na świecie, jest czasopismo Sylwan, założone w 1820 roku w Warszawie. Pismo utożsamiało się z łowiectwem, poprzez kolejne
podtytuły: Dziennik Nauk Leśnych i Myśliwych, Dziennik Nauk Leśnych i Łowieckich Zbiór Nauk i Urządzeń Leśnych i Łowieckich, Zbiór Nauk Leśnych i Łowieckich.

Sylwan związany był półoficjalnie z Królewskim Korpusem Leśnym nadzorującym lasy. Założycielem czasopisma był Ludwik Plater Broel generalny dyrektor lasów Królestwa Polskiego, a pierwszymi redaktorami Hipolit Cielecki, Juliusz Brincken.

Sylwan ukazywał się w Warszawie do 1858 r. Reaktywowany we Lwowie był organem Galicyjskiego (1883-1918) i Małopolskiego (1919-1939) Towarzystwa Leśnego. Po II wojnie światowej ukazuje się w Warszawie jako
organ Polskiego Towarzystwa Leśnego. W pierwszych latach (okres warszawski) redaktorzy wyodrębniali dział łowiecki, później myślistwo stało się tematem drugorzędnym, publikowanym głównie w relacjach zwierzyna, las, a gospodarka łowiecka.

Znaczki spersonalizowane wydane przez Polskie Towarzystwo Leśne z okazji 200-lecia najstarszego na świecie czasopisma branżowego

Pojawienie się 1 kwietnia 1899 r. na rynku wydawniczym Łowca Polskiego (ŁP) z podtytułem Dwutygodnik ilustrowany, poświęcony myślistwu, broni i hodowli psów myśliwskich zawdzięczamy myśliwemu wielkiej miary
i wyjątkowej kultury Janowi Sztolcmanowi, autorowi ponad 350 artykułów naukowych i popularyzatorskich. Trudne zabiegi u władz carskich o zgodę na rejestrację pisma zabrały J. Sztolcmanowi około trzech lat.
Cele, jakim miał służyć ŁP określiła redakcja w artykule wstępnym zamieszczonym na okładce pierwszego numeru, zilustrowanej winietą Juliana Fałata. Czytamy o przekazywaniu informacji o hodowli i ochronie zwierzyny, o krzewieniu zasad etyki łowieckiej, nowinkach o brani, amunicji i teorii strzału, psach myśliwskich. Redakcja zapewniała, że: nie zaniedbamy niczego, co ma związek z myślistwem, co może być pożyteczne lub ciekawe dla prawdziwych miłośników łowiectwa. Warto zauważyć, że cele stawiane przez J. Sztolcmana przed prawie 120 laty, są nadal aktualne i kontynuowane w dzisiejszym ŁP oraz czasopismach łowieckich regionalnych.

W pierwszym okresie wydawniczym (1899 - 1914) ŁP z uwagi na uwarunkowania polityczne, restrykcyjną cenzurę, redakcja skupia się na publikacjach o charakterze praktycznym, zamieszcza artykuły historyczne, opinie praktyków na temat broni, hodowli, kynologii. Sporo jest też informacji w dziale korespondencyjnym i w drobiazgach myśliwskich, w których czytelnicy dzielą się uwagami na temat kłusownictwa, stanów zwierzyny
i osobliwości przyrodniczych. Możliwość wymiany poglądów na szpaltach ŁP, kontaktów i udzielania porad
w czasach tłumienia wszelkich przejawów życia obywatelskiego ma wymowę patriotyczną.

Wybuch wojny przerwał wydawanie rozwijającego się i coraz ciekawszego czasopisma o wzrastającym systematycznie nakładzie od 1500 egz. w 1899 r. do 5000 egz. w 1914 r., wychodzącym co dwa tygodnie na 16 stronach (Kryński 1969). Ostatni przedwojenny numer ukazał się 1 sierpnia 1914 r. Treść jego niczym nie zdradzała zbliżającej się wojny.
1924 -1944 Na kolejnym zjeździe zjednoczeniowym 9 lipca 1923 r. CZPSŁ podjęto uchwałę o wznowieniu wydawania Łowca Polskiego. Podczas posiedzenia zarządu 7 września 1923 r. zatwierdzono treść odezwy
J. Sztolcmana w sprawie wznowienia ŁP, zaapelowano do stowarzyszeń o zadeklarowaniu liczby prenu-meratorów, a tam gdzie to możliwe wprowadzenie obowiązkowej prenumeraty.

Łowiec międzywojenny jest żywą kroniką tamtych czasów, skarbnicą wiedzy dla publicystów i badaczy wszystkich dziedzin łowiectwa. Publikował szczegółowe protokóły zebrań na wszystkich szczeblach organizacyjnych, komunikaty, sprawozdania łowczych powiatowych, które są dzisiaj szczególnie cenne dla odtwarzania historii łowiectwa regionalnego. Istotną rolę odegrał ŁP w dyskusji nad prawem łowieckim, uchwalonym w 1927 r. i kolejnymi przekształceniami związku. Drukował wiele porad praktycznych, pomagających zagospodarowywać łowiska, zwalczać szkodnictwo łowieckie, chronić przyrodę, efektywniej prowadzić polowania, poznać broń i balistykę. Służył temu Biuletyn Instytutu Łowiectwa zamieszczany w ŁP od 1929 r. Sporo miejsca poświęcało pismo krzewieniu kultury i etyki łowieckiej. Sprawozdania z wystaw, zawodów, strzeleckich, konkursów kynologicznych, były stałą rubryką ŁP. Mniej pisano o tradycjach łowieckich. Na bieżąco relacjonowano przebieg polowań reprezentacyjnych i dyplomatycznych w Spale i Białowieży oraz w majątkach ziemskich.

Ostatni 17 numer ŁP ukazał się z datą 1 września 1939 r. w nakładzie 6500 egz. Walenty Garczyński zamieścił w ostatniej chwili odezwę Do wszystkich członków PZŁ i prenumeratorów Łowca Polskiego, w której wyrażał nadzieję na ograniczoną działalność wydawniczą podczas okupacji i kontakt z prenumeratorami za pośrednictwem rozsyłanych biuletynów.
Zamierzenia redakcji były zbyt optymistyczne. Łowiec Polski, tak jak inne pisma, został rozkazami władz niemieckich zlikwidowany. Podczas okupacji poszczególni członkowie Komitetu Redakcyjnego i współpracownicy piszą dalej. Piszą w nadziei, że praca ich zostanie wykorzystana dla dobra łowiectwa polskiego po zwycięskim zakończeniu wojny. (Kowalski 1948).
Zbierający się w konspiracji członkowie Naczelnej Rady Łowieckiej urządzili 3 listopada 1942 r. w mieszkaniu kol. Andrzeja Śliwińskiego skromny obchód hubertowy, zapraszając na tę uroczystość działaczy łowieckich. Wielką atrakcją zebrania było odczytanie specjalnego numeru ŁP, który kilku kolegów wspólnie opracowało.
Na treść pisma złożyły się prace: Jerzego Dylewskiego: 3 listopad w kartkach i zapiskach myśliwego, Walentego Garczyńskiego: Przemiany pojęć o prawidłowym łowiectwie; Zbigniewa Kowalskiego: Jesteśmy jako wilki w sznurach. Rękopisy artykułów spłonęły w Warszawie w 1944 r.

Po drugiej wojnie światowej, w kilka miesięcy po przeniesieniu siedziby władz łowieckich z Lublina do Warszawy, podczas trwającej jeszcze wojny, ukazuje się we wrześniu 1945 r. Biuletyn Informacyjny Łowiec Polski Organ Polskiego Związku Łowieckiego. Biuletyn miał za zadanie ułatwić i skoordynować prace podnoszące łowiectwo krajowe do poziomu, odpowiadającego jego znaczeniu gospodarczemu i kulturalnemu. Cztery numery, w nakładzie po 300 egz., odbite powielaczowo na słabym, pękającym dziś papierze, były rozprowadzane za pośrednictwem działających już kilku Okręgowych Rad Łowieckich.

Dzisiaj ŁP jest organem prasowym PZŁ, w pełni się z nim utożsamia, wspiera w rozwoju i przeciwstawia się wszelkim siłom destabilizującym obecny model łowiectwa.

Na jubileusz złotych godów Łowca Polskiego, przypadających w 1949 r., Stefan Krzywoszewski napisał:
I pełni Łowiec Polski swą służbę dalej. Analizując ważniejsze aktualne zagadnienia myśliwskie już to z dziedziny hodowli zwierzyny, techniki polowań, broni, już - z dziedziny etyki łowieckiej i ustalonych obyczajów myśliwskich. Odzwierciedla życie łowieckie na wszystkich połaciach Rzeczypospolitej, gromadzi barwne opowiadania o dawniejszych i najdawniejszych przygodach. Zawsze świadczy chlubnie o poziomie naszego łowiectwa i tego poziomu pilnie strzeże. Taki był jego program sprzed pół wieku i taki będzie nadal. Wiec należą mu się zawsze staropolskie życzenia:

Kultura Łowiecka powstała z inicjatywy Witolda Sikorskiego, który 23 kwietnia 1994 r. zaproponował Krzy-sztofowi Mielnikiewiczowi redagowanie pisma, nazwanego roboczo Biuletynem. K. Mielnikiewicz wyraził zgodę, a u-czestnicy zebrania zaakceptowali przedstawioną propozycję, stając się założycielami pisma. Biuletyn przez pierwsze pół roku redagowany był dwuosobowo, mimo że w składzie redakcyjnym wymieniano kilku członków zarządu klubu. Od numeru 12 (wiosna 1998 r.) biuletyn zmienił format i nazwę. Powstała Kultura Łowiecka, powołano stanowisko redaktora naczelnego. Pismem kierowali (kierują):  Krzysztof Mielnikiewicz (1998 – 2000 i od 2008 do 2015 r.), Stanisław Andrzej Dąbrowski (2000 – 2008) i od 1996 r. Janusz Siek. Więcej o KŁ w zakładce "Moje ścieżki kulturowe".

Theodor Wilhelm Paul Parey ( 1842-1900), niemiecki wydawca , księgarz i przewodniczący Stowarzyszenia Księgarzy Niemieckich księgarzy założył wydawnictwo, które zasłużyło się wyjątkowo w popularyzację łowiectwa
i rolnictwa poprzez wydawanie książek o tej tematyce, inspirowanie znawców tematu do pisania monografii łowieckich, wspomnień i prac naukowych.

Krzysztof Mielnikiewicz

copyright: Krzysztof Mielnikiewicz

wszelkie prawa zastrzeżone