PIES NA ŁOWACH cz. I

Pies uznawany jest za najstarsze zwierzę domowe. Proces udomowienia jest przystosowywaniem się psa przez pokolenia do życia z człowiekiem w tych samych warunkach środowiskowych i według wymagań określonych przez człowieka. Kierowana przez hodowcę domestyfikacja doprowadziła do powstania wielu ras, w ramach których wykształcono u psów, poza wyglądem, wiele cech użytkowych, w tym niezbędnych do polowań -najbardziej nas interesujących.
W prawie łowieckim pies ma ustawowe umocowanie. Myśliwi maja obowiązek polować z psami. Jednak etyczny myśliwy, bez względu na nakazy prawne, nie poluje bez psa., którego pomoc w wyszukiwaniu i naganianiu zwierzyny, aportowaniu, poszukiwaniu postrzałków jest nieoceniona.
"Pies" jest dziś potężnym tematem filatelistycznym. Bogactwo znaków pocztowych, ich wartość poznawcza, także rzadkość i wartość materialna wielu z nich pozwala na budowanie unikalnych eksponatów wystawowych.
Niniejsza prezentacja składa się z walorów popularnych, dostępnych na rynku filatelistycznych, a jej zadaniem jest filatelistyczna ilustracja gawędy o psach myśliwskich. Jeżeli wywoła u oglądających odrobinę refleksji i zainspiruje do zainteresowania się psem myśliwskim, to trud w jej wykonanie będzie nagrodzony. Poniższa prezentacja nie jest eksponatem filatelistycznym.

Opinie na temat pochodzenia psa są podzielone. Najczęściej za przodków psów wymienia się wilki, później szakale złociste. Istnieje też teoria, ze psy wykształciły się od różnych dzikich przodków w wyniku wielokrotnych krzyżówek osobników z różnych części świata. Karol Darwin uważał, że udział w powstaniu psa domowego mają kojoty i szakale.

O związku myśliwego z psem, trwającym tysiące lat przed naszą erą, świadczą malowidła i ryty naskalne rozmieszczone na całym świecie.

Niektóre współczesne rasy zaliczane do pierwotnych pochodzą wprost od psów z którymi polowali Buszmeni.  Takim psem jest basenji, ma około 5000 lat, zwany terierem kongijskim lub kocim psem. Basenji prawie nie szczeka, wydaje pomruk podobny do jodłowania..  Myśliwi wiązali mu do szyi dzwoneczek, którego dźwięk ruszał zwierzynę.

Innym psem mającym rodowód w przed naszą erą jest Ridgeback Rodezyjski. Używany był przez plemiona Khoi Khoi (Hotentoci) do polowań na lwy. Te silne psy powalają zwierza, lub otaczają go oczekując na myśliwego.  

Około 8000 lat p.n.e. żyły tzw. psy torfowe - przodkowie szpiców, terierów i pinczerów. Pies ten był towarzyszem ludzi zamieszkujących tereny bagniste, mieszkańców domów na palach. Znaleziony został w pokładach torfu, stąd otrzymał nazwę szpica torfowego.

Po lewej: szpic torfowy na datowniku okolicznościowym i na ilustracji całości pocztowej.

W Afryce do polowań używa się psów ras lokalnych, wywodzących się od ras pierwotnych

PSY MYŚLIWSKIE W STAROŻYTNOŚCI

Szczególną czcią obdarzali swe psy Egipcjanie, którzy do polowań hodowali kilka ras. Najbardziej znanymi psami Egipcjan, dzięki malowidłom na ścianach grobowców i na przedmiotach użytkowych znalezionych w grobowcach faraonów i arystokracji,  są psy w typie charta, zwane tesemami. Ich najstarsze wizerunki datowane są na około 3800 lat p.n.e.

 Pies w typie charta dopada lwa przebitego strzałą przez Tutanchamona, który panował w latach 1333 - 1323 p.n.e. Malowidło na trumnie faraona w grobowcu w Tebach

„Pies, którego najczęściej przedstawiano w niemal groteskowo stylizowanej postaci, był średniej wielkości chartem, z wyjątkiem stojących uszu niezwykle podobnym do afrykańskiego sluki (...) Nazywano go tesem, zaś żeńską formą było tesemt” (Hans Räber , "Encyklopedia psów rasowych", Multico)

W basenie Morza Śródziemnego "psy faraona" najprawdopodobniej zostały upowszechnione przez żeglarzy fenickich i kreteńskich. Psy wymieszały się, a typ powstałego psa o wyglądzie zbliżonym do tesema określono mianem "psa faraona". Na Malcie i okolicznych wyspach pies przetrwał przez wieki. nazywany był  "Kelb tal fenek" (pies królika). W rejestrach FCI pies maltański figuruje jako "Pies faraona". U Góry Kel tal Fenek

Kynolodzy są zdanie, że charty i psy w typie charta w rejonie Morza Śródziemnego pochodzą od tesemów. Jednym z nich posiadających geny chartów staroegipskich jest Podenco z Ibizy zaliczany do grupy gończych i ras pierwotnych

Wysoko ceniono polowania z psami w Grecji. Hodowla koni i psów była bardzo kosztowna, jak podaje literatura tamtych czasów. Na temat wychowawczej roli łowiectwa, psów myśliwskich i polowania z nimi pisze w „Podręczniku łowiectwa” (Kynegetikós) Ksenofont, a Platon w „Prawach” wykłada, że  polowanie konne z psami to najlepszy sposób łowów.  Grecy preferowali polowania piesze z psami.

Polowanie na jelenia przedstawia posadzka mozaikowa z pałacu w Pelli w Grecji, IV w. p.n.e.

 Na postawie starożytnych dzieł Ksenofonta J. Bourdon
i G. Dutheil twierdzą, że Grecy używali do polowań gończych psów rasy Beagle. Trafiły one z Rzymianami do Anglii, gdzie krzyżowały się z psami Normanów.

Po lewej mozaika z okresu rzymskiego przedstawiająca polowanie na lwa z oszczepem i z  psem (Muzeum Mozaik w Algierze). Po prawej na libijskiej mozaice wynaturzone "polowania venatorów (gladiatorów)" prowadzone na rzymskich arenach.

 Jeździec z Madary

Scena polowania wyryta na kamiennej płycie z okresu romańskiego na znaczkach Meksyku i Bułgarii przedstawia  Jeźdźca z Madary.  Relief, wykuty w pionowej skale na wysokości ok. 23 m przedstawia jeźdźca oraz biegnącego za nim psa; jeździec włócznią przeszywa lwa, który leży pod przednimi nogami konia. Wyobrażenie jeźdźca jest bardzo realistyczne i pozbawione w zasadzie zbędnych szczegółów. Cały relief jest przykładem wczesnobułgarskiej sztuki średniowiecznej. Powstanie reliefu wiąże się z imieniem bułgarskiego chana Terweła
i odnosi do początków VIII wieku (Wikipedia).

Dawne, różnorodne,  polowania myśliwych Wschodu (Azja) odbywały się także z użyciem psa, a także geparda, występującego w tym samym charakterze co pies. Szczególna rola przypadała psu w polowaniach z sokołami, które narodziły się w Chinach.

U góry po lewej malowidła ścienne z Koguryo pierwszego państwa feudalnego na terenie Korei. Istniało ono pomiędzy rokiem 277 p.n.e. a 668 n.e. Ludzie Koguryo przywiązywali wielką wagę do rozwoju tężyzny fizycznej. Jeździli konno, strzelali z łuku i polowali z psami i gepardami. W Chinach i Mongolii w polowaniach z sokołami wykorzystywano psy w typie charta. Podobnie było w krajach południowej Azji (dzisiejsza Kirgizja, Turkmenistan, Tadżykistan).

POLOWANIA PAR FORCE

Łowy par force znane były już w starożytności W czasach, kiedy nie było broni palnej stanowiły jeden z ważniejszych sposobów pozyskania zwierza. Z upływem czasu polowania z gończymi nabierały znaczenia towarzysko – sportowego, podczas których możni mogli pokazać swój dwór, psiarnię, konie i łowiska.
Dla młodej arystokracji polowania te były okazją do doskonalenia jazdy konnej i metod polowań. W polowaniu par force goniono konno, wraz ze sforą psów, zwierza (najczęściej lisa lub jelenia) do czasu, aż stanie z wysiłku lub stresu. We Francji ceniono widowiskowe polowania na zwierzynę grubą, w Anglii polowano par force za lisem lub wydrą. Polowania te przebiegały wg określonego rytuału.

PSY GOŃCZE

Pierwsze wzmianki o ogarach w literaturze polskiej znajdują się w poemacie Tomasza Bielawskiego „Myśliwiec” napisanym w 1595. Również Mikołaj Rej w „Żywocie człowieka poczciwego”(1568) wspomina te psy. W 1608 roku ukazał się pierwszy traktat naukowy poświęcony ogarom „O psach gończych i myślistwie z nimi” hrabiego Jana Ostroroga, wydany w pełnej formie w 1618 roku podtytułem „Myślistwo z ogary”. Przez wieki ogar był cenionym towarzyszem myśliwych. Na podstawie zachowanych materiałów można wysnuć przypuszczenia, że psy w tym typie znane były już od XIV wieku i aż do XVIII ogary były bardzo popularne na terenach Polski. Zawirowania historii,
a co za tym idzie zubożenie szlachty nieomal doprowadziły do całkowitego wyginięcia tej rasy. W wyniku licznych krzyżówek z innymi rasami oraz braku planowej hodowli prawie nie było ogarów czystej krwi.
Pracę na rekonstrukcją rasy rozpoczął w 1959 roku Piotr Kartawik sprowadzając z terenów Litwy trzy psy: BURZANA, ZORKĘ oraz CZITĘ i zakładając hodowlę „Z Kresów”. W 1964 roku Jerzy Dylewski opracował wzorzec tej rasy, który 15 listopada 1966 roku został zarejestrowany w FCI pod numerem 52. (Wikipedia)

Gończy polski jest rodzimą rasą polską, którą odtworzył  płk J. Józef Pawłusiewicz.
W 1983 roku Związek Kynologiczny w Polsce zdecydował się otworzyć księgę wstępną dla psów
w typie ogara J. Pawłusiewicza, co było spowodowane niesłabnącą popularnością tych psów ze względu na doskonałe walory użytkowe. Nadano im nazwę gończy polski. W listopadzie 2006  podczas Międzynarodowej Wystawy Psów w Poznaniu zarejestrowano rasę. Gończy Polski jest piątą polską rasą uznaną przez FCI
i zarejestrowaną w grupie psów gończych pod numerem 354 jako Polish Hunting Dog.

Basset hound to rasa psa gończego, która zrodziła się we Francji pod koniec XVI wieku. Basset hound jest potomkiem rasy Basset d'Artois oraz rasy Basset artezyjsko-normandzki. Rasy te sprowadzono do Anglii w roku 1874, gdzie je krzyżowano.  Kształt głowy i ostrość węchu sugerują bliskie pokrewieństwo z bloodhoundem. Basset mógł powstać przez mutację w tej rasie, która spowodowała karłowatość. Na początku XIX wieku bassety udowodniły swoją przydatność dla myśliwych polujących pieszo.

Foxhoundy angielskie (u góry) są psami gończymi wykorzystywanymi w Anglii do polowań na lisy (par force). We Francji w większych złajach goniły jelenia lub dzika. Pies wytrwały, zacięty, odważny.

Gończy Hamiltona

 (FCI 132)

POLOWANIA PAR FORCE NA JELENIA

Szczególnie cenione i widowiskowe były polowania par force na jelenia we Francji. Prowadzono je wg określonego ceremoniału, z udziałem myśliwych i pomocników ubranych stosownie do funkcji w odpowiednie stroje.

W polowaniach par force złaja gończych liczyła nawet kilkadziesiąt psów.

Psiarczykowie, zawodowi myśliwi, dojeżdżacze, a czasami sam master przed polowaniem tropili jelenia z użyciem psów, po czym wyznaczony tropiciel lub mistrz orszaku kierował gończe na trop. Polowanie takie było pełne dramaturgii, psy musiały wytrwale gonić zwierza, grając przy tym w charakterystyczny sposób, zależnie od sytuacji.

Podkładano psy na trop jelenia

Pod koniec polowania, kiedy jeleń był już zmęczony, na odpowiedni sygnał, do akcji wkraczał książę (o ile nie brał udziału od początku polowania), który niejednokrotnie obserwował polowanie ze wzgórza zamkowego.

POLOWANIA PAR FORCE NA LISA

Polowanie na lisy i wydry ma długie tradycje w Anglii. Przebieg polowania jest podobny. Służba po otropieniu zwierza puszczała psy, a po ogłoszeniu "lis w miocie" za sforą ruszali na koniach jeźdźcy. Ten typ polowania miał bardziej sportowy charakter.  Uczestnicy gonitwy wykazywali się umiejętnością jazdy konnej w trudnym terenie, pełnym przeszkód, sprawnością koni. Zwyciężał jeździec, który pierwszy dojechał do zdławionego przez psy lisa.

W Polsce polowania par force na lisa zostały rozpowszechnione przez Potockich z Łańcuta pierwsze z nich odbyło się w 1841 r. po powrocie Adama Potockiego z Anglii (Aldona Cholewianka-Kruszyńska). Wystawne pogonie za lisem organizował w Antoninach na Wołyniu Józef Potocki. W okresie międzywojennym w wojsku II RP pogonie za lisem weszły na stałe do kalendarza imprez hubertowskich.

POLOWANIA PAR FORCE Z CHARTAMI NA ZAJACA

Z chartami na zająca polowano pieszo i konno (par force)

POLOWANIA Z PSAMI DO CZASU POJAWIENIA SIĘ BRONI PALNEJ

W okresie średniowiecza, przy braku broni palnej, psy obok sokołów odgrywały bardzo istotną rolę w polowaniach niemal na wszystkie gatunki zwierzyny. Pies był w wielu przypadkach gwarantem bezpieczeństwa łowcy skłuwającego niedźwiedzia lub odyńca oszczepem albo kordelasem.

Duże psy myśliwskie, zwane brytanami lub mocne kundle napędzały zwierzynę w sieci lub osaczały zwierza, umożliwiając myśliwym narzucenie sieci na zwierza. Psy wielokrotnie przypłacały życiem za swą zajadłość i odwagę. Na znaczku Konga poraniony pies przykryty siecią z odyńcem. Na grafice V. Hollara lew
w sieci, w tle brytany osaczają kolejnego kota.

Na grubego zwierza, głównie dzika i niedźwiedzia, lwa, hipopotama polowano dawniej  z kuszą i oszczepem. Te niebezpieczne łowy wymagały użycia silnych i odważnych psów brytanów lub kundli, sprzęganych drążkiem
o długości około. 40 cm, zakończonym dwoma obrożami. Drążek uniemożliwiał agresywne zachowanie się psów wobec siebie przed polowaniem. Po spuszczeniu psów osaczeniu zwierza, myśliwy zadawał rozjuszonemu dzikowi lub niedźwiedziowi wśród szczeku, pisku i wycia poranionych psów, śmiertelny cios, a w późniejszych czasach strzał.

Po lewej dynamiczne, pełne ekspresji i tragizmu sceny na obrazie P. Rubensa, „Polowanie na hipopotamy
i krokodyle”, 1615-1616, olej, 248x321, Alte Pinakhotek, Monachium. Po prawej olej Domenica Brandiego "Polowanie".

P. Rubens "Polowanie na dziki", olej na płótnie

Przed wynalezieniem myśliwskiej broni palnej pies był gwarantem udanych łowów. Legawiec (wyżeł) typowy pies do pracy w suchym polu, po zwietrzeniu ptactwa zalegał, robił stójkę (stąd legawiec) i dotrzymywał do czasu nakrycia go przez myśliwych sieciami razem z wytropioną zwierzyną. Pisał o tym w XVI w. Piotr Krescentyn w Księgach o gospodarstwie i o opatrzeniu rozmnożenia rozlicznych pożytków każdemu stanowi potrzebne: Jest też na kuropatwy, cietrzewie i przepiórki drugi obyczaj łowienia sieciami niemałemi z pomocą psa, którego myśliwcy legawcem zową, a na to wyćwiczą.

Polowanie z ogarami, według gończarzy to sztuka związana z rzemiosłem artystycznym, w którym łączy się ogólną wiedzę myśliwską (dobór kierunku pędzenia, podkładanie ogarów na trop zwierza, umiejętne rozstawienie myśliwych na utarte przesmyki szczutej zwierzyny), z wiedzą kynologiczną (umiejętność dobrania liczby, temperamentu i głosu ogarów) oraz muzykalnością strzelców i znajomością „psiego grania” (rozpoznawanie kierunku gonu i rodzaju szczwanej zwierzyny).  Polowanie to było znane już w starożytności i dotrwało w swej świetności do zaborów.

W łowach z ogarami na zające i lisy uczestniczyli myśliwi w pojedynkę lub w kilkuosobowych grupach, z udziałem jednej lub kilku sfor (dwa ogary różnej płci), albo w kresowych rozległych łowiskach nawet z kilkunastoma (kilkudziesięcioma) sforami. Podkładacze, w dużych łowach dojeżdżacze (objezdnicy) na koniach, spuszczali psy ze sfor lub smyczy i zachęcali okrzykami do poszukiwania ciepłego tropu (po lewej). Znalazłszy trop ogar rozpoczynał gon dolnym wiatrem, doławiając się (przerywane szczekanie). Pozostałe psy dołączały do znalaźcy (popądźcy) i rozpoczynało się prawdziwe misterium gończarskie. Na otwartych przestrzeniach psy goniły na oko, w lesie na oko lub dolnym wiatrem.

Cechy charta -– doskonały wzrok i nadzwyczajną szybkość -– wykorzystano do polowań na rozległych przestrzeniach pól, stepów, głównie na zające, lisy, rzadziej sarny, wilki i suhaki. Mając gorszy wzrok chart goni na oko, potrafi szybko doścignąć ofiarę, większą trudność sprawia mu pochwycenie zwierza, który w ostatniej chwili dokonuje nagłych zwrotów. Dlatego też polowanie z chartami było bardzo widowiskowe.

Do czasu wynalezienia broni palnej polowano na zwierza z oszczepem, łukiem i kuszą, a także innymi prymitywnymi metodami z udziałem psów: brytanów, łajek, ogarów, kundysów. Myśliwi poruszali się pieszo lub na koniach.

Po wynalezieniu broni palnej rola psa nie uległa zmianie, a w niektórych rodzajach polowań nawet wzrosła. Nadal polowano z zasiadki, z podchodu, z podjazdu, pędzeniami i par force. Zmieniło się narzędzie do łowów. Łuk, oszczep, kuszę zastąpiła broń palna. Pies nadal płoszył, wystawiał, dławił zwierza, dochodził postrzałka, aportował zwierzynę drobną i ptactwo wodne.

Odpoczynek myśliwego ze strzelbą i ogarami.

Bez dobrego aportera większość ptactwa zbarczonego i w szuwarach nie jest przez myśliwego podnoszona. Właściwie ułożony pies obserwuje (markuje) spadające ptactwo i zapamiętuje miejsce upadku.

copyright: Krzysztof Mielnikiewicz

wszelkie prawa zastrzeżone