Sygnały myśliwskie wydawane na instrumentach z kości i na muszlach, wykonywane były w już pradziejach. Wymuszały to zbiorowe łowy na ogromne i niebezpieczne zwierzęta,  wymagające porozumiewania się.

Dzięki malowidłom naskalnym, gobelinom, obrazom i grafikom, wreszcie słowu pisanemu dowiadujemy się o znaczeniu sygnalistyki, o instrumentach myśliwskich i ich rozwoju. W renesansie i w baroku rozpowszechniła się artystyczna muzyka z łowiectwem w tle. Doskonalono są rogi myśliwskie, ażeby były wygodniejsze w użyciu i miały większą skalę dźwięków.

Obecnie myśliwski ruch muzyczny jest w rozkwicie, co wyraża się powstawaniem zespołów sygnalistów
i zespołów muzyki myśliwskiej, nowych kompozycji muzycznych i sygnałów, książek o tematyce muzycznej autorstwa znanych myśliwych - muzyków.

Tę coraz popularniejszą w Polsce dziedzinę łowieckiej kultury znajdujemy na tyle wyraźnie na znakach pocztowych, że możliwe stało się stworzenie krótkiej filatelistycznej opowieści o "myśliwskim graniu". Na szczególne podkreślenie zasługuje działalność członków Klubu Kolekcjonera i Kultury Łowieckiej Polskiego Związku Łowieckiego, dzięki którym łowieckie zbiory filatelistyczne wzbogaciły się o walory z motywami muzycznymi. Są one prezentowane w eksponacie, który jest opracowany w konwencji amatorskiej, popularyzatorskiej, odbiegającej od zasad budowania zbioru pokazowego, określonego przez Regulamin Specjalnej Oceny Eksponatów i Całostek Pocztowych (SREV).

Niektóre walory nie spełniają kryteriów filatelistycznych określonych zasadami filatelistyki tematycznej, ale z powodzeniem popularyzują kulturę łowiecką i dokumentują historię kół i innych organizacji łowieckich..

Krzysztof Mielnikiewicz

 Instrumenty sygnałowe używane przed wiekami

Kości i rogi zwierzęce służyły do porozumiewania się w czasie łowów i do walk o zachowanie terytoriów zasobnych w zwierzynę. Używane były już przez prehistorycznych łowców. W niezmienionej formie spotyka się je

u współczesnych myśliwych żyjących w prymitywnych społecznościach plemiennych w Afryce i na wyspach Pacyfiku.

Instrumenty sygnałowe wykonane z rogów Kudu. Otwory do wdmuchiwania powietrza wykonywane były w bocznej lub końcowej części rogu.

Instrument  z antylopy Roan (antylopa końska),  występującej w Rwandzie, Tanzanii, Kenii i Ugandzie.
Po lewej róg ze skóry.

Róg naturalny wykonany z ciosu słonia - olifant,  bogato zdobiony rzeźbami i okuciami. Stosowany był od wczesnego średniowiecza, jako wojskowy i dworski instrument sygnałowy. Używany był też podczas polowań dworskich

 Na karcie średniowieczny olifant z X-XI w., wykonany prawdopodobnie w Bizancjum. Bogato zdobiony. Olifant ten widnieje w herbie miasta Jaszbereny (pokazany na nadrukowanym znaczku). Znajduje się w Jasz Muzeum na Węgrzech.

Pierwsze rogi metalowe

Od epoki brązu zaczęto stosować wyraźnie zakrzywione rogi myśliwskie, bojowe. Świadczą o tym malowidła naskalne w szwedzkim Tanum (ok. 1500 BC). Na znaczkach widnieje pięć przedstawień: ryba, pies, wojownik (myśliwy) grający na rogu (lurze), jeleń, łódź z mężczyzną trzymającym włócznię.

Rozwój instrumentów muzycznych

Kolejne udoskonalenie rogu polegało na wyprofilowaniu ustnika w kształcie lejka lub grzybka, ale stanowiącego całość z instrumentem. Rogi z prymitywnym ustnikiem wydawały również kilka, ale stabilniejszych, powtarzalnych dźwięków, przez co można je było przypisać do konkretnych czynności myśliwskich, takich jak zbiórka, naprzód itp.

Wojski z “Pana Tadeusza”, niestety, nie był w stanie na bawolim rogu odegrać tak bogatego muzycznie koncertu, którego opis przeszedł do historii nie tylko muzyki myśliwskiej.

Początkowo budowano rogi par force o różnych wymiarach. Ostateczny kształt róg dampierowski uzyskał

w połowie XIX w. Ma długość 4,54 m., średnicę 40 cm i skalę 16 dźwięków. Jest to najgłośniejszy róg słyszalny

z odległości 1 km.

Waltornia Jest to piszczałka o długości 365 cm z silnie rozszerzającą się czarą głosową i stożkowatym ustnikiem.
W okrąg za pomocą wentyli włączone są trzy dodatkowe rurki umożliwiające uzyskiwanie całej gamy dźwięków. Dźwięki można uzyskiwać przez wkładanie pięści w czarę, a barwę za pomocą tłumika.

 Róg Plessa (pszczyński)

W 1874 r. Książę Jan Henryk XI rezydujący w Pszczynie (Pless) zlecił rzemieślnikowi z Wrocławia Hanzowi Hirschbergowi wykonanie nowego rogu myśliwskiego - książęcego rogu pszczyńskiego. Róg o stroju B, zwany rogiem Plessa, okazał się doskonałą konstrukcją, był lekki, łatwiejszy w użyciu, miał nośne brzmienie.

Na rogach Plessa, najbardziej popularnych podczas współczesnych polowań, grane są sygnały porozumiewawcze ułatwiające prowadzenia polowania,
w tym uroczyste stanowiące ich oprawę.
 

Muzyka artystyczna z motywami myśliwskimi i jej twórcy

W okresie renesansu i baroku na zakończenie wielkich polowań królewskich ich uczestnicy i zaproszeni goście wysłuchują muzyki z motywami myśliwskim, granej z udziałem rogów, pisanej przez najwybitniejszych kompozytorów. Powstają opery, symfonie, kantaty, później pieśni myśliwskie.

W czterech porach roku Antonio Vivaldiego myśliwi udają się o poranku na polowanie. Jego etapy znaczą sola skrzypcowe - słychać wystrzały, myśliwskie fanfary, zgiełk polowania i zaskakujące zakończenie polowania.
W 1725 r. Vivaldi pisze Koncert B-Dur Polowanie (La Caccia), RV 362 - dziesiąty .

Wątki myśliwskie znajdujemy w operze Giuseppe Verdiego „Falstafi”.

Karol Maria Weber w 1821 roku napisał romantyczną operę „Wolny strzelec” z grą rogów oraz słynnym „Chórem myśliwych”. Samiel - czarny strzelec jest w zmowie z czartem, posługuje się kulami, które nie chybiają, ostatnią kieruje jednak diabeł.

Będąc pod wpływem tej muzyki Adam Mickiewicz napisał słowa: „Wśród opok i jarów/ I plonów i głogów/ Przy dźwięku ogarów/ I rusznic i rogów…”

W. A. Mozart

Joseph Haydn

Wolfgang Amadeus Mozart napisał cztery koncerty na róg , zaś Streichquartett Nr 17 B-Dur KV 458 “Jagdquartett” „Polowanie” poświecił swojemu przyjacielowi Josephowi Haydnowi, który z zamiłowaniem polował. W swej twórczość Haydn poświęcił im trochę miejsca. W jesiennej części oratorium o czterech porach roku (Die Jahreszeiten) 1798 r, słychać granie psów tropiących ptaki, okrzyki naganki na zające, wreszcie polowanie na jelenie. Łowom towarzyszą modne wówczas rogi myśliwskie. Innymi utworami z akcentami myśliwskimi są: Symfonie D-dur: nr 73 „La Chasse” (polowanie) i nr 31 „Auf dem Anstand - mit Hornsignal (na stanowisku - z sygnałem rogu) rozpoczynającą się kwartetem waltorni, później solową grą na rogu. Haydn zapewne słyszał odgłosy polowania będąc kapelmistrzem dworskim u zapalonego myśliwego, księcia Esterhazego w Eisenstadt, gdzie zbudowano duży zwierzyniec z siedzibami myśliwskimi.

Bedřich Smetana skomponował cykl poematów symfonicznych „Moja ojczyzna”, w których ukazuje piękno ojczystej przyrody. W drugim poemacie opisuje Wełtawę, która płynąc wesoło przez las jest świadkiem polowań z grą rogów myśliwskich.

W operetce “Student i żebrak” Karol Milloecker przedstawił problemy kłusownictwa w wykonaniu żołnierzy i studentów.

Herby nawiązujące do łowieckich tradycji związanych z muzyką myśliwską

Możni, zauroczeni polowaniem i muzyką myśliwską w herbach rodowych umieszczali symbole łowieckie, w tym rogi myśliwskie. Wiele miast i regionów umieszczając w herbach instrumenty myśliwskie nawiązują do swych korzeni łowieckich.

W herbie księcia Lichtensteinu Franciszka Józefa II (1906-1989) umieszczony róg myśliwski wskazuje na tradycje łowieckie rodu.

Krnov z trzema rogami

w herbie (pierwotna nazwa Jägerndorf - wioska myśliwych) w XIII w. stanowił rezydencję myśliwską Przemyślidów.

Herbem "Trąby" szczyciło się wiele rodzin o wielowiekowych tradycjach myśliwskich, m.in. Radziwiłłowie

i Jordanowie - założyciele m.in. Jordanowa.

Herb Połajewa w pow. czarnkowsko - trzcinieckim sięgającego rodowodem epoki kamiennej, osady otoczonej lasami i bagnami wskazuje, że tamtejsza ludność zajmowała się pierwotnie myślistwem

i rolnictwem.

Herbem miasta Tychy jest złoty lub srebrno-złoty róg myśliwski na niebieskim tle. Wizerunek rogu myśliwskiego pojawił się na pieczęci odciśniętej

w katastrze (pochodzi od imienia cesarza rzymskiego Karola) dnia 2 czerwca 1723 r. przez ówczesnego wójta tyskiego Andrzeja Bielasa.

Herb Limanowej przedstawia na czerwonej tarczy herbowej dąb o brązowym pniu i zielonych liściach.

Z jego prawej strony widnieje złoty róg myśliwski, z lewej topór o srebrnym ostrzu. Róg myśliwski nawiązuje do Jordanów herbu "Trąby" założycieli miasta.

Po prawej róg myśliwski
w logo V Hubertusa Węgrowskiego.

 Symbolika muzyczna nośnikiem łowieckiej kultury

Ruch muzyczny w organizacjach łowieckich

Organizacją ruchu muzycznego w Polskim Związku Łowieckim zajmuje się Klub Sygnalistów Myśliwskich, który zrzesza ponad 1000 członków.

Podstawowym ogniwem skupiającym muzyków i sygnalistów myśliwskich w całej Europie są zespoły muzyki myśliwskiej i sygnalistów, których w Polsce jest około 80.

Stempel informuje o jubileuszu dwudziestopięciolecia zespołu sygnalistów myśliwskich w austriackim St. Leonhard, pow. Freistadt.

dr Marcin Kamiński - organizator ruchu muzycznego
w okręgu płockim.

Krzysztof Mielnikiewicz

copyright: Krzysztof Mielnikiewicz

wszelkie prawa zastrzeżone