Polowania  z wyżłem, zwłaszcza na ptactwo polne i zające mają długą tradycję. Łowom z legawcem w suchym polu na kuropatwy, przepiórki, pardwy, zające, także na łąkach, mszarach i w rojstach na pardwy, bekasy, cietrzewie i kaczki autorzy dawnych podręczników, poczynając od Mateusza Cygańskiego, poświęcają wiele miejsca. Polowania na wymienione ptaki, a także od nie tak niedawna na bajecznie kolorowe ptaki, tworzące dziką populację bażanty, mogą dać myśliwemu doskonałą okazję do wykazania się sprawnością fizyczną, umiejętnościami strzeleckimi, a także pozwolą udowodnić kolegom po strzelbie, że nasz wyżeł ma wybitne walory użytkowe: doskonały wiatr, twardą stójkę, piękny sposób szukania i ściągania, bezbłędny aport. 
Polowanie na deptaka z psem, w odróżnieniu od coraz bardziej popularnego strzelania (strzelania, nie polowania) do wypuszczanych z klatek ptaków, dostarcza wielu przeżyć, zwłaszcza wówczas, gdy łowiska obfitują w ptactwo polne, wodne i błotne.  Niestety polowania z psami opisywane przez J. Weyssenhoffa w "Sobolu i pannie", J. Meissnera w „Opowieściach pod psem, a nawet pod dwoma”, przez W. Korsaka w "Roku myśliwego" czy L. Radyńskiego w "Echach trąbek myśliwskich" Pochwały psa przez radcę z opowiadania Meissnera: „Mądry pies, bardzo dobry pies! Medal powinien dostać za tego koguta”, wynagradzają niejednokrotnie pudła i puste troki.

Wyżły są psami należącymi do grupy VII FCI, w której wyszczególniono dwie sekcje: 1) wyżłów kontynentalnych oraz 2) brytyjskich, irlandzkich i seterów.

Wyżły pracują głównie górnym wiatrem, a po zwietrzenia zwierza wystawiają go, czyli robią stójkę. Wyżły wywodzą się z półwyspu Iberyjskiego. Przeznaczone do polowań w polu suchym, wodzie i w lesie na ptactwo i zwierzynę drobną. W Polsce wyżły znajdują się głównie w rękach myśliwych. Z uwagi na regres zwierzyny drobnej, ograniczenie polowań na kuropatwy i zające zainteresowanie wyżłami nie jest duże.

Uwaga dotycząca tematu "Pies"! Wizerunki psów na znaczkach pocztowych  różnią się niejednokrotnie od wzorca określonego przez FCI. Zdarzają się błędne podpisy pod poszczególnymi rasami. Przypadki takie starano się wyeliminować.

WYŻŁY ANGIELSKIE

Wyżły angielskie cechuje doskonały górny wiatr, pewna stójka, dynamiczny i bardzo wydajny galop. Użytkowane są w swych ojczyznach niemal wyłącznie jako psy suchego pola, czyli do szukania i wystawiania zwierząt łownych bytujących na polach. Aby nie traciły nic z górnego wiatru i stójki nie używa ich się ani do aprtowania zwierza ani do szukania postrzałków czy innych zadań związanych z koniecznością używania wiatru dolnego. (A. Brabletz, "Leksykon").

Poniżej przedstawiono niektóre rasy wyżłów na wybranych znakach spośród setek walorów z psami, wydanych przez poczty całego świata.

POINTER

Rasa powstała w Anglii, brak jest jednak szczegółów jej powstania. Pies średniej wielkości , silnej budowie, smukłej sylwetce i długich nogach. Oznacza się żywym temperamentem i niezwykła pasja myśliwską.

Psy pochodzące od setting spaniela, wyhodowane w Walii, Szkocji i Irlandii. Wielostronnie użytkowe
w myślistwie. W praktyce myśliwi układają je do polowania w różnych warunkach terenowych na ptactwo polne, wodne i błotne. Dobrze pływają i aportują. Są wytrzymałe na niesprzyjające warunki atmosferyczne. Odznaczają się żywym temperamentem do późnej starości. (Henryk Lisiecki "Psy"). cechą charakterystyczną szaty jest ogon z obfitym piórem.

SETER IRLANDZKI

Psy bardzo dobrze się prezentują. W polu chodzą galopem, z wysoko uniesioną głową. Wymagają cierpliwości przy układaniu i prowadzeniu. Sierść na całym ciele prosta, z wyraźnym połyskiem. pióro na ogonie i frędzle na nogach mogą mieć odcień jaśniejszy. Włos wymaga pielęgnacji.

SETER SZKOCKI (Gordon seter )

Pies myśliwski używany jako pies legawy w polowaniach na ptactwo, najczęściej  na kuropatwy i bażanty. szczególnie lubiany do polowań na deptaka z uwagi na wolniejsze okładanie pola. Rasa powstała dzięki lordowi A. Gordonowi, który krzyżował psy we własnej hodowli. Gordon setery są inteligentne, wytrwałe i cierpliwe.

 Są to psy inteligentne, wytrwałe o dość silnym uporze w pracy, uważne i cierpliwe. Dla członków rodziny są przyjazne i wrażliwe, łagodne dla dzieci. W stosunku do obcych są przyjazne i towarzyskie, jednak na początku nieufne. Szkolenie ich wymaga doświadczenia i odpowiedniego prowadzenia, innego niż wyżły kontynentalne. Jest ono nietrudne, ponieważ uczą się chętnie. Istotna jest także dla tej rasy wczesna i poprawna socjalizacja. Bardzo mocno przywiązują się do swojego właściciela.

WYŻŁY KONTYNENTALNE

Rasa ta powstała w wyniku krzyżowania tureckich żółtych psów myśliwskich z pointerem i wyżłem niemieckim krótkowłosym. Są to psy pojętne i łatwe do prowadzenia. Wytrzymałe i odporne na upał i suszę.  Umaszczenie u wyżłów węgierskich jest rude, ciemnożółte – bułczane. Czasami mogą być srebrzystoszare lub płowe. Sprawdzają się w polu i w wodzie. (Wikipedia).

Wyżeł węgierski szorstkowłosy

WYŻEŁ NIEMIECKI KRÓTKOWŁOSY (Kurzhaar)

Protoplastą rasy był staroniemiecki wyżeł o krótkiej sierści, który wywodził się od psów myśliwskich występujących na terenach Francji, Włoszech i Hiszpanii w XVII i XVIII w. Jest psem popularnym. Posługuje się górnym i dolnym wiatrem. W odróżnieniu od wyżłów angielskich jest cięty na drapieżniki.

WYŻEŁ CZESKI SZORSTKOWŁOSY (FOUSEK)

Wyżeł w typie gryfona, podobny do wyżła szorstkowłosego. Jest psem wszechstronnym, pracującym górnym i dolnym wiatrem. Dobry aporter
i wystawiacz.

Nazwa psa pochodzi od Ewalda Karela Korthalsa, który krzyżował  szorstkowłose wyżły heskie, francuskie, gryfony oraz holenderskie psy wodne. Lubi pracę
w wodzie.

Spaniel bretoński to francuski wyżeł w typie spaniela. Bardzo popularny na zachodzie Europy za swój temperament i pasję łowiecką. Pracuje w polu, wodzie, lesie, nawet na dziki. Dobry aporter.

Najmniejsza z ras psów należąca do grupy wyżłów w typie spaniela.

Pochodzi od wyżła niemieckiego długowłosego. Rasa powstała prawdopodobnie poprzez krzyżowanie wyżła długowłosego i płochaczy. Umaszczenie brązowo-białe. Wszechstronny pies myśliwski, szczególnie dobrze sprawdzający się w pracy na śladzie i tropieniu postrzałków.

WYŻEŁ WŁOSKI SZORSKOWŁOSY

(White-orange)

WYŻEŁ STAROHISZPAŃSKI (Pachon navarro

 (brak na liście FCI)

Polowanie z psami na ptactwo, głównie z legawcami, należy zaliczyć do klasyki polowań. J. Ejsmond, W. Pol, Józef Weyssenchoff, L. Pac Pomarnacki i inni pisarze łowieccy, opisując polowania na ptactwo polne i błotne, dostrzegali w nich piękno jesiennego pejzażu, czar wędrówek przerywanych ekscytującym furkotem podrywającego się ptactwa. Po zwietrzeniu zwierzyny wyżły robią stójkę, typową tylko dla tej rasy. Stójki różnią się u poszczególnych ras. Pozycja psa jest różna i sposób dochodzenia do niej jest wykonywany z różnym temperamentem. 

Wyżły niemieckie krótkowłose po zwietrzeniu zwierza najczęściej kilka lub kilkanaście metrów i dochodzą do stójki. Stójkę robią w pozycji stojącej z ekspresyjnie napiętymi mięśniami całego ciała, z wyciągniętą
w kierunku źródła zapachu głową. Niekiedy
z podniesioną przednią łapą. (A. Brabletz "Leksykon")

SEKUNDOWANIE

Szczególne dużo radości sprawia indywidualne polowanie z wyżłami ptasznikami lub kuropatwiarzami, jak nazywa je Hoppe, które potrafią sekundować - współdziałać w parze z drugim psem, robić stójkę po wystawieniu zwierza przez partnera.

PŁOCHACZE, APORTERY  i PSY DOWODNE (GRUPA VIII FCI) NA ŁOWACH

Płochacze sklasyfikowane zostały w VIII grupie w sekcji 2 FCI.  Są to psy posługujące się górnym wiatrem i wykorzystywane głównie do pracy w suchym polu. Myśliwi szkolą płochaczy również do wypłaszania zwierzyny z szuwarów, zarośli, upraw rolnych, a także do aportowania ptactwa z wody i szuwarów, chociaż nie jest to typowa praca płochaczy. Polując z płochaczami należy być w kontakcie z psem, bowiem bez komendy wypycha zwierzynę do ucieczki.

GRUPA VIII  - SEKCJA 2 PŁOCHACZE

COCER SPANIEL ANGIELSKI

Typowy płochacz, także aporter drobnego ptactwa. Rasa cocker spaniel angielski znana jest od XIX wieku, chociaż jej początki sięgają kilkuset lat wcześniej, u ówczesnych psów w typie spaniela. Ogólnie przyjmuje się, że nazwa "spaniel" pochodzi od starofrancuskiego słowa "espaigneul", oznaczającego psa hiszpańskiego co wskazuje na pochodzenie spanieli od psów, hodowanych w Hiszpanii - specjalnie do polowania i aportowania. Spaniele przybyły do Anglii wraz ze swoimi hiszpańskimi właścicielami, a niektórzy angielscy arystokraci kupili lub otrzymali je jako podarki. Wykorzystywali te psy w swoich posiadłościach do celów myśliwskich. Wzrost popularności spanieli odzwierciedlają liczne wzmianki w literaturze angielskiej, w tym w dziełach Geoffreya Chaucera z XIV wieku i w sztukach William Shakespeare`a w XVI wieku. W roku 1893 Kennel Club w Wielkiej Brytanii uznał cocker spaniele za odrębną rasę (określenie "angielski" dodano do nazwy rasy później). (Wikipedia). Obecnie pies trzymany jest głównie do towarzystwa.

Dawną różnorodną grupę psów określanych mianem "spanieli lądowych" podzielono na dwie grupy ze względu na wielkość - te większe nazwano springer spanielami (z ang. spring - płoszyć), służyły bowiem głównie do płoszenia zwierzyny dla sokolników. Z chwilą wprowadzenia broni palnej zaczęto od tych psów wymagać również aportowania. Springer spaniel angielski pochodzi z linii hodowlanej wcześniej zwanej spanielem z Norfolk. Wszechstronny pies myśliwski. Springer spaniel angielski jest psem posłusznym, opanowanym, dobrym aport, także z wody.  (Wikipedia)

Springer spaniel walijski (Welsch Springer Spaniel)

Clumber spaniel

Psy ułożone i użytkowane do poszukiwania i aportowania drobnej zwierzyny. Psy te mają zamiłowanie do aportu
z lądu i wody. Posiadają zdolność markingu, czyli zapamiętywania, a nawet przewidywania miejsce upadku spuszczanego strzałami ptactwa (A. Brabletz "Leksykon")

GOLDEN RETRIVERY

Początki powstania rasy, pochodzącej ze Szkocji,  są niejasne. Psy używane jako aportery i tropowce. Większą karierę robią jako psy do towarzystwa, do pracy w policji i z niewidomymi. p. Nazwa "retriever" pochodzi od angielskiego czasownika "to retrieve", który oznacza przynosić.

Pies wyhodowany w Nowej Funlandii.  W XVIII wieku była wykorzystywana przez rybaków do pracy na kutrach (psy pomagały przy wyciąganiu sieci, aportowaniu przedmiotów, a nawet ratowaniu tonących). Nazywane były psami św. Jana. Do Europy pierwsze psy tej rasy sprowadził w 1870 lord Malmesbury, który razem z synem rozpoczął ich hodowlę w Wielkiej Brytanii. Pod koniec XIX wieku rasa została zatwierdzona w Wielkiej Brytanii jako pies myśliwski (Wikipedia). Labrador retrievery wykorzystuje się w polowaniach zbiorowych i in-dywidualnych na ptactwo oraz jako tropowców. Psy te mają szerokie zastosowanie w innych niż myślistwo dziedzinach życia.

APORT

ŁOWY NA DALEKIEJ PÓŁNOCY ZE SZPICAMI

Szpice myśliwskie pochodzą od najstarszych psów północy. Są to średniej wielkości psy o mocnej budowie, klinowatej głowie, zakręconym w "obwarzanek" ogon.  Uszy trójkątne, stojące jak szpice (stąd nazwa). Psy odporne na warunki klimatyczne, wytrzymałe w pracy, z doskonałym zmysłem i wszechstronne. Są indywidualistami, często wymykają się z pod kontroli, żywe, głoszące szczekaniem osaczonego zwierza.  poza myślistwem wykorzystywane jako psy pociągowe, i stróżujące. Typowe psy syberyjskich myśliwych.

TERIERY (III GRUPA FCI)

Teriery są psami wyhodowanymi w Wielkiej Brytanii, przede wszystkim do polowań pod ziemią (norowania) na lisy, borsuki, a także na wydry i szczury. Obecnie uczestniczy w polowaniach zbiorowych i indywidualnych w roli dzikarza. O terierze wspominają już klasztorne pisane źródła średniowiecze.

W procesie hodowlanym wyodrębniły się różne rasy terierów. Krótkonożne do polowań głównie w norach i na dziki, długonożne na dziki. Niektórzy myśliwi szkolą je na płochaczy, tropowców, a sporadycznie na aporterów kaczek. Są to psy z pasją, odważne i cięte.

FOKSTERIER SZORSTKOWŁOSY

Foksteriery  szorstkowłose znane są od początków XIX w., powstały dzięki pracy hodowcy angielskiego Jacka Russela, który poświęcił się hodowli różnych odmian terierów szorstkowłosych. Używane jako norowce i dzikarze, a także rzadziej jako płochacze i tropowce. W szacie powinien dominować kolor biały. szata foksteriera szorstkowłosego powinna być szorstka, twarda i gęsta, okrywająca szczelnie skórę. Pies niezwykle żywy, wymagający w szkoleniu cierpliwości i umiejętnego prowadzenia. Posłuszny z reguły właścicielowi.

Niemiecki terier myśliwski (Jagdterrier)

Terier walijski (Welsh terrier)

Terier szkocki (Scottich Terrier)

<img border="0" src="pies_na_lowach/476.jpg" width="190" height="279">

JAMNIKI  (IV GRUPA FCI)

Jamniki to niemiecka rasa psów (Dachshund - "borsuczy pies") służąca pierwotnie przede wszystkim do norowania. Obecnie jamniki standardowe (obwód klatki piersiowej powyżej 35 cm) są wszechstronnymi psami układanymi jako norowce, płochacze, tropowce i dzikarze.

Jamniki dzielą się na standardowe (obwód klatki piersiowej pow. 35 cm, miniaturowe - do 35 cm i królicze- do 30 cm) w zależności od rodzaju włosa na krótkowłose, szorstkowłose i długowłose. Obrazy jamników na znaczkach opisywane są przez emitentów i katalogi  ogólnikowo, trudno więc precyzyjnie określić rasę. Dlatego znaczki pogrupowano (tam gdzie nie ma precyzyjnego opisu) wg ras: krótkowłose, szorstkowłose i długowłose.

jamniki szorskowłose, długowłose i krótkowłose

JAMNIKI KRÓTKOWŁOSE

Jamniki te są bardziej popularne wśród myśliwych, niż gładkowłose. Zostały wyhodowany przez skojarzenie odmiany krótkowłosej z  terierami i sznaucerami miniaturowymi. Odpowiedni włos, wielka pasja, ciętość i wytrwałość spowodowały, że stały się najbardziej przydatne w łowiectwie. Chętnie trzymane w blokach miejskich, łatwe w transporcie do łowiska.

CHARTY (GRUPA X FCI) I CHARCIARSTWO 

Charciarstwo, gończarstwo i sokolnictwo (omówione w innych rozdziałach), nazywane kunsztem polowań z gończymi, chartami i sokołami to formy łowów nierozerwalnie związane z historią Polski, będące nie tylko cząstką kultury myśliwskiej, ale też narodowej. Opisy polowań znajdujemy w najwybitniejszych dziełach literatury polskiej, na obrazach mistrzów pędzla, w pieśniach i operach narodowych. Polowanie z chartami Stanisław Witkiewicz uważał, że w polowaniu z chartami jest szczególny urok i związek z polskim temperamentem (...) tego nie uczyliśmy się u nikogo, jest to i w treści, i w formie rzecz polska, przepojona istotą naszej ziemi i duszy.

Cechy charta - doskonały wzrok i nadzwyczajną szybkość - wykorzystano do polowań na rozległych przestrzeniach pól, stepów, głównie na zające, lisy, rzadziej sarny, wilki i suhaki. Mając gorszy wzrok chart goni na oko, potrafi szybko doścignąć ofiarę, większą trudność sprawia mu pochwycenie zwierza, który w ostatniej chwili dokonuje nagłych zwrotów. Dlatego też polowanie z chartami było bardzo widowiskowe.

Charciarz wyjeżdżał na polowanie na rączym koniu ze smyczą chartów (dwa lub trzy charty), trzymając je na rzemieniu przełożonym przez kółka w obrożach. Jeden koniec rzemienia (smyczy) zakończony pętlą jeździec zakładał na ramię lub powyżej nadgarstka, drugi trzymał w ręku lub miał specjalnym przecięciem założony na palec. Aby wyzwolić charty wystarczyło puścić koniec linki, która wypinała się z obroży.
W polu za zającem uganiali się, na konikach małe panicze, jak mawiał Wojski, ale też koronowane głowy, magnaci i szlachta. W dzień św. Huberta wyjeżdżał szczwać zające i lisy Michał Radziwiłł Panie Rybeńko, a także Rewera Potocki, Konstanty Ostrogski, Jeremi Wiśniowiecki, Stefan Czarniecki i inni (A. Ubysz). Właściciele chartów, sami prowadzili psy albo zatrudniali do polowań pieszych lub konnych szczwaczy.

Ci ostatni byli najczęściej też dojeżdżaczami. Zadaniem szczawcza było układanie chartów, a na polowaniu, po ruszeniu zwierza, szczwanie go dźwięcznie brzmiącymi zawołaniami; heco, heco; heć!, heć!; hu, hulala!; hu, huzia: wydż-ha! (A. Brabletz, "Leksykon"). Dojeżdżacz podążał za chartami, odbierał im zwierzynę, pomagając sobie okrzykiem harap, czasem zmuszony był użyć harapu, czyli bata z długim rzemieniem. Zadaniem dojeżdżaczy było też strąbienie chartów po nieudanym ataku na zwierza lub po polowaniu. Między gończarzami i charciarzami prowadzony był niegdyś spór o wyższość jednych łowów nad drugimi i o ich wpływ na stany zwierzyny. Aleksander Cholewa Ubysz, wybitny charciarz, autor podręcznika Chart pisał: Nam charciarzom nie zależy na pozyskaniu szaraka, lecz o rycerskie zapasy z trudnościami. Jest to rozkosz odrębnego rodzaju, nie ustępująca wcale kniejowej, a przecież i tej wiele zarzucić można.

CHART ROSYJSKI  wzorzec 193 (Russkaja Psovaya Borzaya)

Rasa zakwalifikowana do sekcji I - chartów długowłosych. Jedna z najstarszych ras, znana przed naszą erą. Powstał w Afganistanie do polowań na wilki, lisy i gazele. Pies o różnym umaszczeniu. Trudny do ułożenia. Obecnie, z braku możliwości polowań, stał się popularnym psem wystawowym.

CHART PERSKI (Saluki)  wzorzec 269

Chart perski (oryginalna nazwa saluki) – rasa psa zaliczana do grupy chartów i do psów pierwotnych, wyhodowana prawdopodobnie w starożytności w krajach arabskich, użytkowana początkowo do polowań na gazele. Saluki, tak jak dawniej, także dzisiaj w krajach arabskich jest wykorzystywany do polowań (w zależności od regionu) na gazele, antylopy i zające (Wikipedia).
 

Zaliczany do sekcji 3 - chartów krótkowłosych. jest psem rodem z Afryki Północnej. Płynie w nim najprawdopodobniej krew psów faraona. Używane przez Egipcjan do polowań , wędrowały z karawanami przez pustynie, dostarczając rozrywki Beduinom. Cenione przezabów na równi z końmi. Rasa ta trafiła do Europy na początku XX wieku w związku z polityką kolonizacyjną Francji.

Rasa irlandzka wyhodowania do polowań na wilki i jeleniowate. Wykopaliska archeologiczne datują protoplastów tych  psów na VII-VIII w. p.n.e, a źródła pisane z początków naszej ery wspominają o dużych chartach celtyckich. Psy były bardzo cenione o czym świadczą hodowle prowadzone przy dworach królewskich i szlacheckich. Wilczarz, mimo że jest potężnym i muskularnym chartem, należy do psów o smukłej sylwetce i lekkich ruchach. Okrywa włosowa o włosach sztywnych, koloru szarego, stalowoszarego, czarnego i innych maści.

Rasa prawdopodobnie pochodzi ze starożytnego Egiptu. Do Anglii sprowadzony we wczesnym średniowieczu i tam stworzono psa o obecnym wzorcu. Najszybszy z chartów, hodowany niegdyś do polowań. Jego zadaniem było doścignąć zwierza, zatrzymać i umożliwić współpracującym z nim psom włączyć się do akcji. Pies arystokracji. Obecnie pies wyścigowy i do towarzystwa.

WHIPPET  - wzorzec 162

Początkowo używany do polowań na króliki, obecnie pies wyścigowy.

Znany z zapisów z XII w. Pies mocno wpisany w polską tradycję łowiecką.

CHART AFRYKAŃSKI -AZAWAKH - wzorzec 307

Wyhodowany przez Nomadów na obszarach południowej Sahary do celów łowieckich.

CHARCIK WŁOSKI - wzorzec 200

Rasa powstała w starożytności, użytkowana łowiecko.

Chart kirgiski - Tajgan

Krzysztof Mielnikiewicz

copyright: Krzysztof Mielnikiewicz

wszelkie prawa zastrzeżone